In de meeste landen verdienen mensen in grote steden meer dan daarbuiten. In Spanje zijn de salarissen nagenoeg gelijk ongeacht waar je woont. Spanje is een van de landen waar deze ’toeslag’ voor wonen in de stad het laagst is. In veel geïndustrialiseerde en ontwikkelde landen krijgen werknemers extra inkomsten in de vorm van een salarisverhoging die de hoge kosten van het levensonderhoud in grote steden moet compenseren. Soms wordt deze ’toeslag’ zelfs vastgelegd in een cao of in de Arbowetgeving zoals dat in het Verenigd Koninkrijk het geval is. Dit onderwerp is niet eerder op de Spaanse politieke agenda verschenen noch onderwerp van gesprek geweest bij vakbonden en werkgeversorganisaties.
In de Verenigde Staten kom je voorbeelden tegen waarbij het verschil tussen salarissen in steden en daarbuiten gemiddeld wel dertig procent is. In Spanje ligt dat verschil tussen twee en vijf procent volgens onderzoeksresultaten eind 2017 van onderzoeksorganisatie Funcas. Zo zie je in Spanje ontzettend veel gepensioneerden en zelfstandigen die voornamelijk werkzaam zijn bij overheidsinstanties en van wie de koopkracht in verhouding lager is doordat ze in de stad wonen. Dit is voornamelijk het geval in Madrid en Barcelona.
Meting niet ideaal
Fernando Rubiera is hoogleraar aan de Universiteit van Oviedo en heeft ook meegewerkt aan het onderzoek. Volgens Rubiera meten alle onderzoeken de toeslag per beroepsgroep. In Spanje is dat echter niet eenvoudig omdat er weinig data beschikbaar zijn om zo’n vergelijking op te kunnen baseren. “Wat we het liefst willen is de salarissen van een ober, meester of vakkenvuller in Madrid vergelijken met de salarissen van een ober, meester of vakkenvuller in bijvoorbeeld Badajoz of Ciudad Real. Echter, we hebben alleen de mogelijkheid om het totale salaris of de huur te vergelijken met andere gebieden en deze verschillen zijn veel groter”, aldus Rubiera.
Verder benoemt Rubiera dat er in Spanje drie heel verschillende leefomgevingen zijn: de twee grote wereldsteden Barcelona en Madrid, het Spaanse platteland en de middelgrote (provincie)steden. En bij het ontwikkelen van stedelijk of sociaal beleid, bij cao’s en bij de eisen van vakbonden wordt geen rekening gehouden met deze verschillende omgevingen. Grote steden blijven daardoor inwoners trekken doordat ze werkgelegenheid kunnen bieden. De leefkwaliteit is echter zowel in kleine en middelgrote steden als in de buitenwijken ervan veel hoger.
Leefkwaliteit buiten grote steden aanzienlijk hoger
Het onderzoek geeft een aantal antwoorden op de vraag waarom de toeslag voor wonen in grote Spaanse steden zo laag is. De voornaamste oorzaak is het proces van arbeidsonderhandelingen. In Spanje onderhandelen werkgeversorganisaties en vakbonden over de werkomstandigheden en het salaris op landelijk niveau of per autonome regio. Alles wordt dan vastgelegd in sectorale arbeidsovereenkomsten. Er zijn wel uitzonderingen op provinciaal niveau maar er is geen sprake van salarisonderhandelingen binnen een bedrijf of voor een specifieke functie. Het gevolg is een miniem verschil in salaris binnen en buiten de grote stad.
Positief gevolg: een rem op de trek naar de stad
Een factor die ervoor zorgt dat de toeslag voor wonen in Spaanse grote steden zo laag blijft, is het hoge werkloosheidspercentage waar Spanje nog steeds mee kampt. Daarnaast is er ook een overvloed aan zogenaamde ‘laaggeschoolde beroepen’. Obers of bouwvakkers hebben niks aan het wonen in de stad. Er ontstaan immers niet ineens meer van dit soort banen als zij zich hier zouden vestigen.
Uitzonderlijke concentratie van werkaanbod in Spanje
Florentino Felgueroso is een expert op dit gebied en werkt bij de Spaanse onderzoeksorganisatie Fedea. Hij vertelt dat het voor Spaanse werknemers lastig is dat er in veel sectoren alleen maar werk te vinden is in Madrid. In de rest van in het land zijn nauwelijks banen te vinden. Doordat je in andere landen op meer plekken werk kunt vinden, is er sprake van onderlinge concurrentie. In Spanje weten alle studenten dat ze naar Madrid moeten gaan om werk te kunnen krijgen. Hier is dan ook nauwelijks sprake van concurrentie waardoor er geen noodzaak is om de toeslag te verhogen.
Tot slot geeft Felgueroso aan dat er ook buiten de Spaanse wereldsteden gebieden zijn die minstens zo duur zijn, zoals het toeristische Ibiza. Rubiera heeft er vertrouwen in dat mensen die in grote steden wonen zich steeds meer bewust worden van de huidige disbalans. Als dit uiteindelijk op de politieke agenda komt te staan, kan het behoorlijke gevolgen hebben. Bijvoorbeeld voor wijzigingen op pensioengebied. In Asturië kun je met 700 euro pensioen goed rondkomen, maar in Madrid zit je met dat bedrag onder de armoedegrens. Je zou op z’n minst een algemene regeling kunnen aanbieden en accepteren dat de inflatie in alle gebieden gelijk wordt. Dat zou ervoor kunnen zorgen dat de (onterecht) homogene maatstaven worden veranderd.