Een groeiend aantal gezinnen probeert het traditionele schoolsysteem te vermijden en zoekt hun heil in ‘kindgerichte’ scholen die het kritisch en zelfstandig denken belangrijker vinden dan toetsen. De site ludus.org die allerlei alternatieve onderwijsvormen en -activiteiten in Spanje aanbiedt, is van veertig projecten in 2013 naar achthonderd projecten in 2018 gegaan. Oprichter Almudena García vertelt dat cijfers niet alles zeggen, maar wel dat er steeds meer vraag is naar alternatief onderwijs.
Alternatief onderwijs zet kind centraal
Waldorf, Montessori, Reggio-Emilia en Amara-Berri zijn enkele voorbeelden van alternatieve onderwijsvormen. Vooral het Waldorf- en Montessorionderwijs staan bekend als kindcentrale onderwijsvormen. Juist omdat deze scholen de kinderen centraal stellen, bieden ze oplossingen voor schoolverlaters, verveling of demotivatie bij kinderen en docenten. Deze scholen zijn ervan overtuigd dat je het onderwijs moet aanpassen aan de belevingswereld van de kinderen en hun interesses.
Deze alternatieven zetten vraagtekens bij het traditioneel onderwijs. Is het wel juist om alleen kinderen van dezelfde leeftijd in een klas te plaatsen? Is het niet beter om – zoals binnen het Montessori-onderwijs- de oudere kinderen de jongeren te laten helpen? Het lastige van deze alternatieve onderwijsvormen is dat ze veelal innoverend zijn. Kinderen leren om een andere manier denken en werken. Dat is iets waar de Spaanse overheid nog niet op ingesteld is, volgens Almudena.
Op de school Mayrit Escuela Activa in Madrid weten ze wel wat belemmeringen zijn. Elk kind is uniek en heeft unieke interesses en behoeftes, maar dat wordt niet erkend op de traditionele scholen. Daar is elk schooljaar hetzelfde en iedereen wordt gelijk behandeld. De manier om niet te hoeven voldoen aan de onderwijs-eisen van de autonome regio Madrid is om een ‘internationale school’ op te richten.
Vrije school Wayra in Salamanca
Een voorbeeld van een vrije school is Wayra in Jubgado (Salamanca): ‘Onze school bestaat uit het hele dorp’, zegt oprichter Miguel. Om te beginnen is er op Wayra geen sprake van een vaste tijd waarop de school begint. Er zijn geen docenten of leiders en ze werken niet met thema’s.
Op Wayra begint de dag als iedereen compleet is. Iedereen komt op een ander moment binnen, sommige kinderen met hun ouders. Ze werken nauw samen met de gemeente. Daardoor hebben de kinderen een vrije keuze of ze naar de bibliotheek, de aula of het sportcomplex gaan of dat ze naar de rivier willen. Elke dag wordt een gezamenlijk doel gesteld, vervolgens splitsen de leerlingen op in kleine groepjes waar begeleiders of ouders aansluiten.
Wayra is een vrije school in een landelijke omgeving. Ze hanteert een levendige onderwijsaanpak die gericht is op het zelf ondervinden en experimenteren. Ook hebben ouders en kinderen inspraak in het onderwijssysteem. Iedereen doet mee op vrijwillige basis. In 2012 is Wayra gestart met zes gezinnen en op dit moment zijn er vijftien gezinnen die naar Wayra komen.
Vrije scholen alleen voor elite?
Dat is zeker niet het geval. Om ervoor te zorgen dat de scholen kunnen blijven draaien wordt er van de leerlingen, hun ouders en de begeleiders natuurlijk wel een bepaalde verantwoordelijkheid, participatie en inzet verwacht. Om ervoor te zorgen dat de vrije scholen toegankelijk blijven, zijn deze scholen heel flexibel in het betalen van schoolgeld. Ouders betalen een eigen bijdrage afhankelijk van hun inkomen.
Hiërarchie grootste verschil tussen vrije en traditionele scholen
Omdat het aantal vrije scholen blijft groeien, rijst de vraag in hoeverre het traditionele onderwijs nog in trek is. Volgens oprichters van vrije scholen is hun aanbod niet te vergelijken met dat van de openbare school zoals wij deze gewend zijn. Wel is het zo dat steeds meer openbare scholen bepaalde lesmethodes inpassen in hun eigen onderwijsaanbod. Op openbare scholen wordt ook steeds meer in kleinere groepjes samengewerkt aan een project. Het is echter de hiërarchie tussen docent en leerling die op openbare scholen nog prominent aanwezig blijft.