In 2018 redde de Spaanse kustwacht eenderde van de drenkelingen in het Marokkaanse reddingsgebied (SAR). Die geredde migranten werden vervolgens overgebracht naar Spaanse havens. Uit officiële cijfers blijkt dat in 2019 49.688 mensen zijn gered in de Straat van Gibraltar, de Alboranzee en bij de Canarische eilanden. Volgens internationale afspraken hadden 16.618 immigranten door de Marokkaanse kustwacht gered moeten worden en niet door die uit Spanje.
Omdat Spanje nu de belangrijkste toegangspoort is voor immigranten op weg naar Europa doet het land een poging om Marokko meer te betrekken bij het verlichten van de immigratiedruk op de Zuid-Spaanse kusten. Uit bovengenoemde cijfers blijkt dat op dit gebied nog veel te verbeteren valt.
Dat er zoveel reddingen zo dichtbij de Marokkaanse kust plaatsvinden en uitgevoerd worden door de Spanjaarden is een ongemakkelijk gegeven voor de Spaanse autoriteiten die belast zijn met de controle op migratie. Spanje neemt in die zin de verantwoordelijkheid van Marokko over en dit kan een aanzuigende werking hebben op mensensmokkelaars. Bovendien zorgt het midden in de verkiezingscampagnes van de politieke partijen voor wind onder de vleugels van het anti-immigratiedebat. Toch zijn drie officiële bronnen die bij de kustwacht en de reddingen betrokken zijn het erover eens dat de prioriteit altijd moet liggen bij het redden van levens.
Een oplossing zou zijn dat wanneer boten met vluchtelingen schipbreuk lijden in het Marokkaanse SAR-gebied, de betreffende immigranten naar Marokkaanse havens moeten worden overgebracht in plaats van naar Spaans grondgebied. De verantwoordelijkheid op zee is echter complex. De zone waarin Marokko op basis van internationale verdragen mensen moet redden komt niet overeen met de grenzen van het territorium op zee. Daarom druisen de reddingen van de Spaanse kustwacht in Marokko niet in tegen de soevereiniteit van dat land.
Marokko beschikt duidelijk over te weinig middelen of zet die te weinig in omdat het land te weinig prioriteit geeft aan reddingen. Het land overtrad stelselmatig internationale afspraken die zeggen dat elk land de plicht heeft de reddingen uit te voeren in het eigen SAR-gebied.
‘Als de kustwacht een waarschuwing krijgt van een boot in moeilijkheden, reageert Marokko niet altijd of niet snel genoeg. Dan neemt de Spaanse kustwacht de verantwoordelijkheid over’, zegt een bron die de dynamiek van binnenuit kent. De internationale wetgeving beschouwt hulp op zee als ‘onontkoombaar’
Volgens het Marokkaanse Observatorium voor Migratie werden er door het land 29.715 personen gered van zee. 811 mensen verdronken of raakten vermist in 2018, zo blijkt uit gegevens van de Internationale Organisatie voor Migratie (IOM). Volgens de Vereniging van Mensenrechten in Marokko (AMDH) blazen beide landen de cijfers op. Marokkaanse autoriteiten geven reddingen op zonder daarbij foto’s of video’s te voegen en claimen die, terwijl de reddingen in werkelijkheid werden gedaan door vissersboten.
Betere samenwerking tussen Marokko en Spanje
Vanaf het midden van januari blijft de Spaanse kustwacht echter uit het Marokkaanse SAR-gebied. Dat was ook de datum waarop bekend werd dat de Spaanse koning Felipe VI een bezoek zou brengen aan zijn Marokkaanse collega Mohamed VI in Rabat op 13 februari. Deze ontmoeting leidde tot een betere samenwerking op het migrantenvlak tussen beide landen. Ondanks dat het land minder middelen zou hebben, is Marokko wel in staat meer verantwoordelijkheid te nemen. Dit wordt ondersteund door cijfers die wijzen op een drastische vermindering van reddingen na het recordjaar 2018 waarin bijna 50.000 mensen werden gered. Dat is drie keer zoveel als in 2017. 2019 begon slecht. Alleen al in januari werden 3.170 mensen geholpen door de kustwacht. Dat was het drievoudige van januari vorig jaar. Daarna ging dat getal echter drastisch omlaag tot 607. Tot 18 maart was het met 236 geredde mensen nog minder.
Europese hulp
Dat Marokko meer verantwoordelijkheid neemt, is de meest effectieve tool om de migratiestroom een halt toe te roepen. De Europese Unie beloofde het land 140 miljoen euro en snelle boten. Dat bedrag is veel lager dan de 6 miljard die tijdens de vluchtelingencrisis in 2016 aan Turkije werd gegeven. Libië kreeg later 282 miljoen euro uit Europese fondsen.
Autoriteiten die de reddingen coördineren uiten kritiek op het feit dat er meer boten naar het SAR-gebied van Marokko gestuurd worden. Onderzoek wijst uit dat het aantal doden toeneemt, naarmate er meer moeite wordt gedaan om mensen te redden. Mensensmokkelaars en maffia’s maken van dit gegeven gebruik. Ze investeren dan minder in boten want die worden immers toch gered. Bronnen bij de kustwacht melden dat er regelmatig boten worden aangetroffen die uit losse aan elkaar gelijmde onderdelen bestaan. Of boten worden de zee opgestuurd met onvoldoende brandstof om de overkant te halen.
In Spanje gebruikt de nieuwe politieke partij VOX dit gegeven – net als in Italië Matteo Salvini dat doet – om te onderschrijven dat de Spaanse kustwacht zou dienen als ‘een taxi voor migranten om de zee over te steken’. Het IOM ziet echter een andere samenhang tussen het aantal reddingsoperaties en doden. Hoe minder boten er zijn, hoe meer doden er vallen, blijkt eveneens uit een analyse van de migratieroute in de Centrale Middellandse Zee tussen 2014 en 2016 van Elias Steunhilper en Rob Ruijters van de universiteit van Florence en Oxford.
De Spaanse regering biedt nu aan om boten en informatie- en communicatiemiddelen naar Marokko te sturen en opleidingen aan te bieden op het gebied van reddingswerkzaamheden. Het doel is om de aankomst van migranten in Spanje te remmen. Deze operatie vindt plaats binnen het kader van een ‘samenwerkingsproject met fondsen van de Europese Unie dat als doel heeft de zoek- en reddingscapaciteit van Marokko te vergroten’. De strategie is dus om Marokko van meer middelen te voorzien zodat dat land de immigranten kan onderscheppen en terug kan sturen naar het punt van vertrek nog voordat ze Spaanse wateren bereiken.