Het hele concept dat de Vallei der Gevallenen is, het gebrek aan informatie over de historie ervan en de betekenissen die aan het controversiële monument hangen moeten volgens het project worden heroverwogen. ‘Hoe Valle de los Caídos, het Francoïstische monument in de Sierra de Guadarrama in de buurt van Madrid, te transformeren en te herdefiniëren?’ staat als centrale vraag op de website.
Het Deep Space project ontsproot aan het brei van de internationale denktank Hybrid Space Lab, waarin archeologen, antropologen, wetenschappers, psychologen, architecten, ontwerpers, historici, landschaparchitecten en juristen zitten. Hun doel is ‘het transformeren en herdefiniëren van de Vallei der Gevallenen.’
Deep Space is een langdurig onderzoeksprogramma dat is opgezet om om te gaan met politiek van herinnering, controversiële ruimtes en monumenten, digitalisering en erfgoed.
Een dag voor het project werd gepresenteerd besloot het Spaanse Hooggerechtshof de opgraving van de gewezen dictator uit het graf in de basiliek in de Valle de los Caídos tot nader order uit te stellen. Die opgraving stond gepland voor maandag 10 juni op initiatief van de socialistische regering Sánchez. ‘Wat voor transformaties zijn er nodig om ervoor te zorgen dat de Vallei der Gevallenen geen leeg grafmonument wordt?’ vragen de promotoren van het project zich af op de website.
De multidisciplinaire denktank presenteerde de resultaten in het Goethe Instituut in Madrid waar op dit moment ook een fototentoonstelling is met foto’s van Miquel González over de slepende sporen van het Franquisme. Experts hebben het idee dat de wonden nog steeds niet geheeld zijn omdat het echte verhaal van hoe het monument tot stand is gekomen nooit publiek is gemaakt.
‘Er is geen informatie over de krijgsgevangenen die er te werk werden gesteld of hun families, die in barakken in de buurt moesten leven’, zeggen de professoren Elizabeth Sikiaridi en Frans Vogelaar die het project opzetten. ‘Informeren over het monument vanuit het gezichtspunt van de slachtoffers schijnt een compleet ander licht op het geheel en is daarom essentieel voor de betekenis van de Vallei’.
Deep Spaces heeft twee actielijnen in beeld: digitaal en fysiek. De eerste integreerde ‘gemarginaliseerde stemmen’ in de reconstructie van een nieuw monument. Die vertellen een veel completer verhaal dan het totalitaire. ‘De reconstructie van herinnering moet gedecentraliseerd en gedemocratiseerd worden via deze alternatieve stemmen’, aldus de experts.
Met augmented reality wordt een nieuwe omgeving gecreëerd waarin echte en virtuele werelden worden samengevoegd. Zo zal ook de directe omgeving van de vallei erbij betrokken worden om zo de overblijfselen van de barakken waarin de krijgsgevangenen en hun familieleden leefden tijdens de bouw van het monument.
Deep Spaces wil ook een Center for Civil War Research en een Global Center for Peace and Interpretation inrichten. Daarvoor zouden wel de Benedictijnese monnikken die er nog steeds wonen moeten vertrekken.
Valle de los Caídos
Valle de los Caídos is met zijn 152 meter hoge kruis zichtbaar vanaf meer dan 30 kilometer en de ‘basiliek’, een 262 meter lange crypte met een 42 meter hoog gewelf uitgehouwen uit de granieten berg rots, is een van ’s werelds meest controversiële monumenten. Het gebouw werd tussen 1940 en 1959 gebouwd door Spaanse republikeinse politieke gevangenen. Naast de overblijfselen van meer dan 33.000 gevallenen aan beide kanten van het conflict (afkomstig uit massagraven verspreid over heel Spanje), ligt het graf van Franco op de meest prominente plek in de basiliek – en daarnaast het graf van de Falangistische leider Antonio Primo de Rivera.
Het 120 meter hoge kruis dat de hele Vallei domineert hoeft volgens Sikiaridi en Vogelaar niet weg. ‘Kunst kan nieuwe perspectieven opleveren en daarmee de verzoening ondersteunen.’