Slecht georganiseerde irrigatie en klimaatverandering leiden tot ernstige waterschaarste in regio La Axarquía, ten oosten van de stad Málaga. De Spaanse krant El Mundo schrijft dat waterbronnen er niet langer toereikend zijn voor de gewassen die 32 jaar geleden door de overheid zijn gepland.
Daar komen ook nog de sterk verminderde watervoorraden bij als gevolg van de productie van steeds meer subtropische gewassen die juist irrigatie nodig hebben. Ruim drie decennia geleden groeiden in deze Zuid-Spaanse streek vooral minder dorstige gewassen zoals olijven, amandelen, mispels en chirimoya’s. Nu domineren avocado- en mangoplantages het beeld.
De transformatie vond in 1989 plaats met de goedkeuring van het Guaro-plan. Hiermee werd 8.900 hectare grond in de Axarquía op irrigatie aangesloten. Dit en het feit dat de subtropische vruchten veel meer opbrengen, leidde tot de versnelde ontwikkeling van avocado- en mangoteelt in de regio, die momenteel met droogte wordt geconfronteerd.
‘Ernstig watertekort’
De Axarquía heeft een “ernstig watertekort” Er zijn onvoldoende waterbronnen om te voldoen an de eisen die in de hydrologische plannen worden gesteld. Het droogtedecreet, goedgekeurd op 15 juni 2021, stelt dat de gegarandeerde irrigatie slechts 50% is in het eerste jaar van droogte en 25% in het tweede. Dit baart de boeren grote zorgen. “De situatie is zeer ernstig. Wie in augustus en september geen water heeft, moet afscheid nemen van de avocado’s en in het ergste geval ook van de boom”, zegt José Ricardo Campos, voorzitter van de Centrale Gebruikersraad ten Zuiden van Guaro. Hij bevestigt tevens de restricties op het gebruik van water voor vijf irrigatiegemeenschappen.
Subtropische boomgaard
In de Axarquía is water schaars. De rivieren zijn leeg, bronnen geven weinig en het niveau van het stuwmeer La Viñuela zit op 17 augustus op iets meer dan 25 procent van zijn capaciteit. Dat is het laagste niveau in de afgelopen tien jaar van het reservoir dat in 1986 werd gebouwd om de Axarquía om te vormen tot de subtropische boomgaard die het nu is.
De regenval is de afgelopen drie jaar afgenomen, maar in mindere mate dan het afgedamde water. De opeenvolgende hydrologische plannen voor het gebied waar ook de Axarquía in is opgenomen, voorzien in een aanhoudende toename van het te irrigeren oppervlak en een toename van het waterverbruik in de regio. Dit ondanks de schaarse watervoorraden in het gebied, die ook nog eens verminderen door klimaatverandering. Om precies te zijn zou het geïrrigeerde areaal tussen 2015 en 2027 met 7% toenemen en het waterverbruik met 23%, dat wil zeggen dat er in de regio Axarquía per jaar 14,12 hm3 extra zou worden verbruikt.
Waterinstorting dreigt
Ecologistas en Acción waarschuwt voor een “waterinstorting” als de uitbreiding van het te irrigeren oppervlak in de Axarquía niet wordt gestopt en het water dat wordt verstrekt niet beter wordt gecontroleerd. “De overheid geeft een waterconcessie aan de irrigatiegemeenschappen. Maar in de gemeenschappen zijn er veel mensen die niet eens gelegaliseerd zijn. Zo wordt er water gegeven aan mensen die het niet zouden moeten hebben en consumeren we meer dan nodig is”, bevestigt Rafael Yus, voorzitter van de milieuvereniging. De landbouwers van hun kant verdedigen zichzelf door te stellen dat ze vanwege de modernisering van de irrigatie minder water nodig hebben.
Een klein deel van het irrigatieverbruik komt van de rivieren, die in dit stroomgebied in de zomer van nature droog zijn, maar nu al jaren permanent droog staan. Het hydrologisch plan 2009-2015 maakte melding dat de acht rivieren in het gebied in slechte staat verkeerden door onvoldoende stroming vanwege onttrekking door irrigatie. Hierom werd al gewaarschuwd voor woestijnvorming. Ook de Junta de Andalucía classificeerde de Axarquía als een gebied met ‘zeer actieve’ woestijnvormingsprocessen.
Daar komt nog bij dat de vervuiling van agrarische oorsprong door zowel grond- als oppervlaktewater de woestijnvorming versnelt. Dit is een conclusie uit het rapport van adviesbureau Red2Red over de duurzaamheid van het Andalusische plattelandsontwikkelingsprogramma 2014-2020.
‘Eerst planten en dan pas water vragen’
Voor Iñaki Hormaza, CSIC-onderzoeker aan het Instituut voor Subtropische en Mediterrane Tuinbouw, bestaat de oplossing voor deze kritieke situatie uit het beperken van de avocadokweek en elk ander gewas op basis van het beschikbare water en niet in de omgekeerde volgorde: ‘eerst planten dan om water vragen’. “Er worden meer hectaren beplant dan met het beschikbare water kan worden geïrrigeerd”.
Subtropische producten van hoge kwaliteit
De eerste stap voor de subtropische beplanting in het gebied, het Guaro Plan, ging hieraan voorbij. Het stelde de transformatie naar geïrrigeerde gewassen in de Axarquía vast als ‘nationaal belang’, waarbij werd uitgelegd dat het ‘bevoorrechte’ klimaat de oogst van subtropische producten van ‘hoge kwaliteit’ mogelijk zou maken. Buiten de territoriale afbakening van het plan, werd het maximale aantal hectaren bestemd voor subtropische gewassen niet vastgesteld. Zo werd de definitieve aanpassing van de irrigeerbare gebieden en dus die van de waterhoeveelheden overgelaten aan in hoevere de grond werd geëxploiteerd.
Teelt subtropische vruchten exponentieel gegroeid
32 jaar later is het aantal hectaren bestemd voor de teelt van subtropische vruchten in de provincie exponentieel gegroeid, evenals de productie ervan. Deze stijging is vooral het gevolg van de toename van de avocadoteelt. De trend is duidelijk maar het is moeilijk om precies te weten hoeveel hectare avocado en andere subtropische gewassen zoals mango er momenteel in de regio en provincie Málaga zijn.
Tussen 7.000 en 12.000 hectare subtropisch fruit
Volgens gegevens uit het Jaarboek van het Ministerie van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening (MAPA) groeide het aantal hectare avocadoteelt met 91 procent. De productie nam eveneens toe. In 2019 bereikte deze 47.900 ton avocado. Een toename van 233 procent ten opzichte van 1989.
Maar milieuactivisten geloven deze cijfers niet. Een topografisch werk, uitgevoerd door Ecologistas en Acción, schatte dat de hectaren voor de teelt van subtropische gewassen in 2017 12.989 bedroegen. Een onderzoek van het ministerie van Landbouw stelde vast dat het in hetzelfde jaar ging om 12.828 hectare. Beide aantallen staan in schril contrast met de 7.247 hectare aan subtropische gewassen (zonder de mango mee te tellen) die zijn vastgesteld in het jaarboek voor hetzelfde jaar.
Groei avocado ten koste van andere gewassen
Toch wijzen alle statistieken erop dat de avocadoproductie explosief is gestegen ten koste van andere gewassen. Dit is alleen al te zien als je regelmatig in de regio bent. De winstgevendheid van de avocado vormt dankzij de hoge Europese vraag de grootste motor achter de toename. “De avocado is een grote economische steun voor de boer, omdat hij goed verkoopt”, zegt Belén Rodríguez, een boer uit de regio.
Waterschaarste begint dit succes nu in de weg te zitten. Om deze reden kiezen sommige boeren voor de aanplant van gemengde gewassen om ‘bodemerosie te vermijden’ en ‘het land meer water te laten vasthouden’, aldus Rodrídguez. Voor de boer heeft “een monocultuur van alleen avocado’s geen toekomst op lange termijn omdat deze afhankelijk is van water dat er niet is”.