Archeoloog en architect Miquel R. Martí Maties van de Universiteit van Valencia heeft een antwoord gevonden op de vraag die wetenschappers al eeuwenlang bezighoudt: hoe heeft het aquaduct van Peña Cortada er oorspronkelijk uitgezien en welke gebieden werden door het bouwwerk van water voorzien?
Het aquaduct had na de bouw, in de eerste eeuw van de jaartelling, een totale lengte van 98,6 kilometer en liep vanaf een waterbron in Teújar, een bergdorp op 585 meter hoogte in de regio Valencia, tot aan het huidige centrum van de stad Valencia. Daar zijn in de middeleeuwen nog een aantal aanpassingen aan toegevoegd met de bouw van bevloeiingskanalen en overige waterwerken in het gebied wat nu de moestuin van Valencia wordt genoemd.
Romeinen brachten omleiding aan na instorten aquaduct
Het romeins aquaduct bleek niet bestand tegen de hoeveelheid water die erdoorheen werd geleid en ter hoogte van de gemeente Chelva stortte het bouwwerk in. De Romeinen besloten op die locatie een ruim zes kilometerlang traject af te breken en er twaalf kilometer bij te bouwen in geologisch gunstiger gebied. Met die aanpassing van twaalf kilometer bereikte het aquaduct een totale lengte van 98,6 kilometer.
Deze lengte van bijna 100 kilometer maakt het aquaduct het op vijf na langste bouwwerk uit de oudheid ter wereld het langste van Spanje. Archeologen hebben aan de hand van romeinse inscripties kunnen achterhalen wie er in de nederzettingen leefden die verbonden waren met het aquaduct.
Instandhouding niet meer haalbaar
Het ingestorte gedeelte in Chelva is niet het enige onderbroken traject van het aquaduct. Zo zijn er meerdere, waardoor er altijd vanuit is gegaan dat de Romeinen het aquaduct nooit af hebben gebouwd. Ten tijde van de val van het Romeinse Rijk bleek het niet meer haalbaar om de enorm lange infrastructuur in stand te houden en ontstonden er onderbrekingen in het traject. Uiteindelijk stelden de Romeinen zich tevreden met het traject tussen Vilamarxant en de stad Valencia, waarbij het water niet langer uit de bron van Tuéjar kwam, maar het aquaduct direct van water werd voorzien uit de rivier de Turia.
Aanpassingen door de eeuwen heen
Toen Valencia in de zesde eeuw de economische en sociale crisis weer te boven was, werd er opnieuw aan de infrastructuur gebouwd. De Byzantijnen herbouwden het aquaduct in samenwerking met de elite van Valencia. Een aantal kilometer landinwaarts werd de Spaans-Byzantijnse stad gesticht met de naam Valencia la Vella (Riba-roja de Túria), compleet met stadsmuren en torens. Deze stad werd van water voorzien door het aquaduct van Vilamarxant.
Ten tijde van de Moorse bezetting van Spanje werd de stad Valencia weer het belangrijkste centrum van de regio. Water afkomstig uit Rovella liep via aanpassingen van het romeinse kanaal direct de stad in. Het verschil tussen het romeinse waterleidingsysteem en dat van de Moren kan worden vergeleken met een dikke, degelijke elektriciteitskabel waar veel elektriciteit doorheen kan en de illegale aftapping daarvan door middel van meerder kleinere kabeltjes die naar de wijken van de stad leiden. Bij die aftapping maakten de Moren dus gebruik van het bouwwerk dat eeuwen daarvoor door de Romeinen was ontworpen. Het bevloeiingssysteem van de moestuin van Valencia is dus eigenlijk niet, zoals veel gezegd wordt, van Moorse oorsprong, maar leidt nog verder terug en moet worden toegekend aan de bouwkunsten van de Romeinen, met latere aanpassingen van de Byzantijnen, Visigoten, Moren en christenen.