Grandes gaat in op hoe actuele thema’s in het land zijn beïnvloed door de coronacrisis van de afgelopen maanden. Omdat ze veel interessante onderwerpen bespreekt, publiceren we op deze pagina de volledige vertaling van het interview dat in het Spaans hier te lezen is.
Contreras ontmoet de schrijfster in haar huis aan het strand, ver weg van alle afleiding en met een zwakke internetverbinding zodat ze zich optimaal kan concentreren op haar volgende meesterwerk. Het idee hiervoor kwam halverwege de quarantaine bij haar op. Contreras schrijft: “We zijn erin geslaagd om haar tijdens een schrijfpauze te spreken. Ze was vriendelijk, geïnteresseerd in de onderwerpen en zeer direct.”
De komst van de quarantaine
De quarantaine betekende voor mijn leven, net als voor iedereen, een radicale verandering. Mijn agenda zat vol met afspraken en reizen om mijn laatste roman, De moeder van Frankenstein te promoten. Voor de quarantaine had ik nog geen minuut vrij om te ademen, met al dat het gereis door heel Spanje, om vervolgens ineens thuis te zitten zonder naar buiten te mogen gaan. Ik werd ook wat onzeker over de toekomst van mijn boek. Nu zie ik dat ik geluk heb gehad; de mensen hadden in deze periode de tijd om te ontdekken dat mijn boek was uitgekomen. In het begin was ik erg ongerust, maar later realiseerde ik me dat de quarantaine me een roman cadeau heeft gedaan. Die ben ik nu aan het schrijven. Eigenlijk is er dus bij mij, net als bij iedereen waarschijnlijk, van alles gebeurd.
Opkomen voor de publieke sector
Ik denk dat als de maatschappij zich nu nog niet bewust is van het grote belang van de publieke sector, we misschien wel handelingsonbekwaam zijn als soort. Naar mijn mening is een van de belangrijkste effecten van de coronacrisis dat er is aangetoond wat veel mensen niet wilden erkennen. In slechte tijden zijn de openbare voorzieningen onontbeerlijk. Ze zijn altijd noodzakelijk, maar in tegenspoed kunnen we alleen vertrouwen op en onszelf toevertrouwen aan de publieke diensten. Tientallen jaren lang hebben we in Spanje gezien dat verschillende deelregeringen – zoals die van Esperanza Aguirre in de autonome regio Madrid – privatisering verheerlijkten. Ze zijn erin geslaagd om in de geest van een aantal mensen het idee te planten dat het publieke domein lelijk en ouderwets is en privaat prachtig en beter. Volgens mij zijn al die campagnes gesneuveld tijdens de pandemie. De enige oplossing om het hoofd boven water te houden, is om de publieke diensten die bijdragen aan de algemene maatschappelijke gelijkheid en de kwaliteit van die diensten, te versterken.
Cultuur is essentiële noodzaak
Als we het hebben over publieke diensten speelt cultuur een fundamentele rol, vind ik. Het is een ingrediënt voor geluk, een bron van emotie en van blijdschap. Cultuur maakt ons gelukkig, onderhoudt ons en helpt ons wanneer we terneergeslagen zijn. Hierdoor helpen cultuurproducten ons om over onszelf na te denken, over de rol die we vervullen in een bepaalde gemeenschap, over het verleden en over hoe we willen dat de toekomst er uitziet. Zonder cultuur zou er geen kritisch denkvermogen zijn en in dit opzicht moeten we de cultuur, als een essentieel goed, helpen volgens mij. Want het is iets fundamenteels. Een maatschappij zonder cultuur zou niet alleen ongelukkiger zijn, maar ook een maatschappij zonder identiteit, die kwetsbaarder en gemakkelijker te besturen zou zijn.
Politieke polarisatie
Dit is een van de drama’s van dit land en een zware last bij het beheersen van de crisis. Bovendien is het een van de aspecten die Spanje onderscheidt van andere landen, en niet alleen van de overige Europese landen. In het kader van een crisis in de gezondheidszorg die zijn weerga niet kent, met stervende mensen en overvolle ziekenhuizen, zijn er in alle landen van de wereld, door alle politieke spelers, samenwerkingsverbanden gezocht en waren er wapenstilstanden, witte vlaggen en aanbiedingen om samen te werken om het betreffende land vooruit te helpen. Alleen in Spanje gebeurde dit niet. Het is inderdaad zo dat er verbondenheid was in de maatschappij; we hebben dingen gezien die het dagelijkse applaus om acht uur te boven gingen en heel emotioneel waren. De burgermaatschappij gedroeg zich zeer verantwoordelijk en volwassenen. Dat is de politiek minder goed gelukt, in het bijzonder de oppositie. Dit is typerend voor een linkse regering in Spanje, vind ik. Als zoiets gebeurt, is spanning verzekerd omdat de rechtse Spaanse partijen altijd reageren alsof de macht van hen is afgenomen, niet alsof ze hebben verloren. In dit geval was het overduidelijk. Ik kreeg kippenvel toen ik de term ‘onwettige regering’ hoorde; een vreselijke term uit het verleden van ons land. Maar dat maakt hun niets uit. Volgens mij zag rechts in het begin van de pandemie een ideale kans om de regering te doen vallen. In plaats van met het oplossen van de noodsituaties in de gezondheidszorg waren ze daarmee bezig. Als dit al op zo’n kritisch moment gebeurde, kan ik me niet indenken hoe het in de toekomst opgelost kan worden.
Partijen gebruiken overledenen
Ons land kent al tientallen jaren lang een linkse traditie om politiek gewin te halen uit slachtoffers. Recentelijk, we hoeven niet heel ver terug in de tijd te gaan, zijn de ETA-slachtoffers systematisch gebruikt als verkiezingsstandpunt waarmee de partijen elkaar om de oren sloegen. Wat die slachtoffers, net als alle slachtoffers, verdienen is respect en solidariteit en niets anders, maar nu lijkt het wel of ze voortdurend worden gebruikt als wisselgeld. Persoonlijk choqueert me dat enorm en ik denk dat de meerderheid van de Spaanse samenleving, die zich wat volwassener heeft getoond, datzelfde gevoel zal hebben. Het stoppen van dit gebruik van slachtoffers is alleen maar mogelijk als het geen verkiezingswinst meer zou opleveren. Of misschien wel wanneer het strafbaar wordt wanneer partijen zich doden toe-eigenen om de strijd met de tegenstander aan te gaan.
8 maart en het coronavirus
Weken- en zelfs maandenlang gaf men de schuld van de verspreiding van het virus aan de manifestatie op Internationale Vrouwendag op 8 maart in Madrid. Ik was erbij en maakte selfies met 100.000 vrouwen, ik botste nog eens tegen 100.000 vrouwen op en raakte niet besmet. Die dag is daadwerkelijk een voorbeeld van politieke manipulatie en van een dergelijke heftige crisis. 8 maart werd gevierd omdat deze dag de strijd van de vrouw vertegenwoordigt. Niet alleen in Spanje, maar vooral in Spanje en in Madrid, waar het zo ongeveer is uitgegroeid tot de belangrijkste betoging ter wereld. De manifestatie ging door omdat het voor de organisatie en de vrouwen die hier al jarenlang naartoe komen, een belediging zou zijn om de bijeenkomst op te schorten vanwege de situatie waarin we zaten. Diezelfde dag, 8 maart 2020, reisden 4,8 miljoen mensen met de metro van Madrid, daarmee is alles gezegd. Waarom worden de cijfers van de reizigers in de metro, die naar de metropool, naar de vergelijkende examens voor openbare functies, naar het stadion Bernabéu of naar de bijeenkomst van Vox gingen hier niet mee in verband gebracht? Omdat het aanwijzen van 8 maart als daadwerkelijke schuldige van de coronaverspreiding een politieke zet is om uit te halen naar de regering die weer een ministerie van Gelijkheid heeft ingesteld. En om de vrouwelijke minister van Gelijkheid, net als de vrouwelijke ministers die haar steunden, aan te vallen. Kortom, het is een poging om het feminisme systematisch te demoniseren. Het raakt kant noch wal maar het is wel deze kwaadsprekerij die blijft hangen. We leven de laatste tijd in ongewone en absurde omstandigheden in dit land.
De discussie over het koningshuis als instituut
Ik ben republikein. Ik heb het al vaak gezegd maar herhaal het nogmaals. Ik ben republikein omdat ik geloof dat de republiek de enige betekenisvolle staatsvorm binnen een democratie is. Over de netelige situatie van de emeritus-koning, met de miljoenen, de steekpenningen van en voor de Saoedische landen, heb ik een paar dagen geleden [medio juli, red.] een column geschreven. Hierin schreef ik dat dit vanuit verhalend oogpunt interessant is omdat het ingewikkelde is, dat Juan Carlos slecht heeft gehandeld. Hij had absoluut een spreekwoordelijke vijfbaanssnelweg tot zijn beschikking om de dingen goed te doen en om geschiedenis te schrijven met zijn rol. Wat er kan gebeuren? Het gevaar zit ‘m helemaal niet in de miljoenen van de Saudiërs. Ik vind dat het bij de beeldvorming over Juan Carlos, zijn imago als vader van de democratie -onkreukbaar en voorbeeldig- is misgegaan. En als de beeldvorming in elkaar stort, ook al lukt het om in het begin nog te doen of er niets aan de hand is, zal dit op lange termijn het koningshuis meer ondermijnen dan het schandaal zelf. Het imagoverlies van de emeritus-koning als symbool van democratie en vrijheid zal gevaarlijker en schadelijker zijn voor de kroon dan het schandaal zelf. Maar ik blijf erbij dat het verbazingwekkend is dat Juan Carlos niet goed heeft gehandeld. Ik vind dat echt moeilijk te begrijpen.
De linkse eenheid
De linkse eenheid was jarenlang, vele jaren lang zelfs, de droom van hele generaties Spanjaarden. We bleven maar praten over de linkse eenheid en het leek wel alsof hoe meer we erover praatten, hoe verder deze van ons verwijderd was en hoe moeilijker het was. Het klopt dat we nu voor de eerste keer sinds de overgangsperiode een coalitieregering van linkse partijen hebben, waarin de traditie van de communistische partij, el Partido Comunista de España, en die van de socialistische partij, el Partido Socialista de España, terug te vinden zijn. Dat is niet niets. Dat is belangrijk. Ik moet zeggen, al heb ik het eerder gezegd, dat rechts dacht de coronacrisis te kunnen gebruiken om een zwakke regering te laten vallen. Ikzelf heb ook soms gevreesd voor de instabiliteit van de regering. Soms dacht ik dat er serieuze communicatieproblemen waren. Dat -te vaak weinig nauwkeurige- media de nadruk legden op het gebrek aan communicatie, het gebrek aan coördinatie en de antipathie tussen de twee regeringshelften. Er werd gesproken alsof er in werkelijkheid twee regeringen waren. Ik heb echter het gevoel dat de regering het goed heeft doorstaan. Ondanks de crisis in de gezondheidszorg, de slechte tijden die we hebben beleefd en de economische crisis die ons te wachten staat, is de regering nu sterker dan een paar maanden geleden. Hoe we deze regering die zoveel Spanjaarden gelukkig maakt, kunnen behouden? Door grootmoedigheid te tonen, niet alleen nu maar gedurende langere tijd, en vooral door slimheid en intelligentie. We zouden erin moeten slagen dat de communicatie van de regering verbetert en dat ze meer aandacht aan het imago besteedt dan ze nu doet, want haar spontaniteit en ongedwongenheid zijn erg goed. Maar als je weet dat er achter de deur mensen met de hakbijl in de aanslag staan, kan een beetje raffinement geen kwaad.
De positie van de journalistiek in Spanje
Een van de romans van Dickens, Twee Steden, begint met een van de meest briljante en fabuleuze zinnen ooit uit de wereldliteratuur: “Het was de beste tijd, het was de slechtste tijd.” Dit kunnen we ook zeggen over de journalistiek in Spanje. Aan de ene kant is het de beste tijd, aan de andere kant de slechtste. De beste tijd, omdat we enerzijds door de revolutie die de digitale pers, met media als infoLibre, elDiario.es of Publico, teweeg heeft gebracht bij de geschreven, traditionele pers en het hele arsenaal aan mogelijkheden heeft geopend voor de lezers. Veel goede media hebben, vind ik, mooi werk verzet, niet alleen de geschreven media. Tijdens de pandemie hebben sommige media topprestaties neergezet. Daarentegen is het ook een slechte tijd, omdat er steeds meer oplichters en schaamteloze mensen zijn die, omdat ze afgestudeerd journalist zijn, maar bezig blijven met het beweren dat ze journalist zijn. Ook staat vast dat, door sommige digitale media, blogs en dat hele digitale universum waarin het gemakkelijk is om te vervalsen, de afgelopen tijd van de pandemie een paradijs was voor fake nieuws, leugens en de aantasting van de goede naam van Spanje. Ik vind het een ingewikkeld moment omdat de beste en de slechtste journalistiek samenvallen. Het lijkt alsof de meest nauwgezette, eerlijke journalisten die in staat zijn om risico te lopen, dezelfde zijn als bepaalde gelukzoekers binnen de pers of pseudopers.
Haar volgende meesterwerk
Ik zal iets vertellen over mijn volgende roman maar wil mijn lezers niet laten schrikken want het boek is extravagant. Wat ik nu doe is eigenlijk het schrijven van een episode, zoals in mijn serie ‘Episodes van een oneindige oorlog’. Een episode in de toekomst weliswaar; het is een afschrikwekkend toekomstbeeld, een roman die zijn tijd vooruitgaat. Tijdens de quarantaine, op 1 april 2020, kwam het verhaal bij me op. Ik zal het nooit vergeten. Plotsklaps begon ik te bedenken hoe een vrouw van mijn leeftijd, die door de pandemie het contact met haar kinderen zou verliezen, zich zou voelen. Het idee bleef in mijn hoofd zitten en nam steeds verdere vormen aan. En nu ben ik een roman aan het schrijven die zich afspeelt in de eerste helft van de 21e eeuw, zonder een concreet moment te benoemen, want alles is fictie. Spanje verandert in een ultrakapitalistische dictatuur. Het hele land transformeert in een private onderneming die in het bezit is van de eigenaren van de grote Spaanse bedrijven. Natuurlijk zijn er ook wat goede mensen die zich verzetten; in mijn romans is er altijd sprake van verzet tegen de dictaturen. Ik heb al bijna 90 bladzijden geschreven; van een roman is al sprake. Een roman die ik te danken heb aan de quarantaine, dat is niet slecht. Net als iedereen heb ik geleden, maar ik ben hier ook dankbaar voor.
Infolibre.es is een nieuwsportaal in het Spaans dat zich baseert op de traditionele en professionele journalistieke principes, niet afhankelijk is van adverteerders maar wordt betaald door lezers en de principes solidariteit, gelijkheid en vrijheid hoog in het vaandel heeft.