De wetenschappers uiten in hun brief, zo schrijft El País op vrijdag, hun zorgen over de huidige situatie in het land, dat het op het gebied van bestrijding van het coronavirus slechter heeft gedaan dan omringende landen. “Covid-19 heeft Spanje hard geraakt met ruim 300.000 besmettingen, 28.498 bevestigde doden en een oversterfte van circa 44.000 tot 4 augustus 2020. Ruim 50.000 zorgprofessionals raakten besmet en bijna 20.000 sterftes deden zich voor in verzorgingshuizen voor ouderen”. Zo begint de brief die is ondertekend door 20 prestigieuze epidemiologen en gezondheidsexperts.
“Hoe is het mogelijk dat Spanje zich nu in deze situatie bevindt?” vraagt men zich af, gezien het feit dat het Spaanse zorgsysteem als kwalitatief goed wordt beschouwd en wordt gezien als een van de betere ter wereld, volgens internationale classificaties. De ondertekenaars van de brief in The Lancet pleiten voor een serieus en onafhankelijk onderzoek dat antwoord geeft op deze vraag, die ook door veel Spanjaarden wordt gesteld.
Spanje bij slechtst presterende landen
Spanje is het achtste land ter wereld met het hoogste aantal sterfgevallen tijdens de coronapandemie en telt volgens officiële cijfers 28.000 doden. Als de oversterfte wordt meegerekend bevindt het land zich net als Engeland op de vijfde positie van landen waar het virus het hardst heeft toegeslagen.
Grote verschillen tussen regio’s
Dat niet alleen: in relatie tot de bevolking overleden in Spanje 61 op 100.000 inwoners aan de gevolgen van Covid-19. Dat cijfer ligt boven dat van Italië (58), Frankrijk (45) en Portugal (16). Bovendien deden zich in Spanje grote verschillen voor tussen regio’s. In Madrid, Castilla-La Mancha en Catalonië was de situatie vele malen erger dan in andere Spaanse regio’s.
Begrip over wat er is gebeurd ter voorkoming van herhaling
Het gaat de wetenschappers uitdrukkelijk niet om een partijdige zoektocht naar verantwoordelijken of politieke verwijten, maar bovenal om tot een analyse te komen die nodig is om te begrijpen wat er is gebeurd en om te voorkomen dat het nog een keer gebeurt. “Er is nu een integrale evaluatie nodig van de gezondheids- en sociale bijstandssystemen om het land voor te bereiden op nieuwe coronagolven of een toekomstige pandemie. De sterke en zwakke punten moeten worden geïdentificeerd en de geleerde lessen moeten duidelijk zijn”, zo schrijven de wetenschappers in hun brief die werd ondertekend door Spaanse specialisten van de hoogste niveaus. Hieronder Margarita del Val, viroloog van het Centro Biología Molecular Severo Ochoa; Manuel Franco, onderzoeker bij de John Hopkins Universiteit in de VS; Saniel Prieto-Alhambra, farmacoepidemioloog aan de Universiteit van Oxford (VK); Rafael Bengoa, adviseur voor een hervorming van het Amerikaanse gezondheidssysteem onder president Barack Obama; Carme Borrell, manager van het Agentschap van Publieke Zorg in Barcelona en Carles Muntaner, professor Volksgezondheid aan de Universiteit van Toronto (Canada).
“Het is van belang te weten wat er is gebeurd, nu de situatie nog niet zo moeilijk is als in het begin, bovenal om klaar te zijn voor een mogelijke tweede golf in de herfst”, legt Helena Legido-Quigley uit, initiatiefnemer van de brief en expert in Volksgezondheid aan de School voor Hygiëne en Tropische geneeskunde in Londen. “Het zou heel goed zijn als Spanje dit doet omdat, op dit moment, de zaken door enkele regionale overheden matig worden aangepakt en we ons beter op de toekomst moeten voorbereiden”.
In Engeland heeft Boris Johnson al toegezegd een soortgelijk onafhankelijk onderzoek te laten uitvoeren en ook Zweden, het land dat een hele andere aanpak had dan andere landen wereldwijd, gaat een onafhankelijk onderzoek laten uitoveren.
Onafhankelijk en onpartijdig
“We vragen om een onafhankelijke en onpartijdige evaluatie zonder belangenverstrengeling uitgevoerd door internationale en nationale exerts die zich focussen op de activiteiten van de centrale regering en de overheden van de 17 autonome regio’s”, zo is in de brief te lezen.
Het idee is dat een groep zich bezighoudt met het verzamelen van gegevens en documentatie bij de verschillende overheden, zorginstellingen, op basis waarvan een kwantitatieve en kwalitatieve analyse gemaakt kan worden over hoe Spanje met de epidemie is omgegaan. Op anonieme en vertrouwelijke wijze worden betrokkenen op alle niveaus geïnterviewd om kwalitatieve beoordelingen te verkrijgen.
Waar kan het beter?
De groep wetenschappers maakt heel duidelijk dat het onderzoek in geen geval als doel heeft schuldigen aan te wijzen, maar uitsluitend wil identificeren op welke gebieden in het Spaanse gezondheidssysteem verbeteringen aangebracht kunnen en moeten worden.
Drie gebieden worden onderzocht: het bestuur en besluitvorming, wetenschappelijk en technisch advies en operationele capaciteit. Ook moeten de ‘sociale en economische omstandigheden in acht worden genomen die eraan hebben bijgedragen dat Spanje kwetsbaarder is, alsook de groeiende ongelijkheden’.
Mogelijke verklaringen
Mogelijke verklaringen voor de situatie in Spanje wijzen op een gebrek aan voorbereiding op een mogelijke pandemie (zwakke controlesystemen, lage PCR-testcapaciteit en schaarste aan beschermende kleding en materialen voor zorgpersoneel), een late reactie van de centrale en regionale overheden, traagheid in de besluitvormingsprocessen, hoge mobiliteit onder de bevolking, gebrek aan coördinatie tussen de verschillende overheden, een geringe afhankelijkheid van wetenschappelijk advies, een verouderde bevolking, kwetsbare groepen met ongelijkheden op sociaal en gezondheidsgebied en een gebrek aan voorbereiding in residenties en verpleeghuizen voor ouderen.
“Deze problemen zijn verergerd door de effecten van tien jaren van bezuinigingen die gezondheidswerkers hebben uitgeput en de mogelijkheden van het zorssysteem hebben verminderd”, zo wordt in de brief toegevoegd.
Men ging door met fouten maken toen veel regio’s overgingen naar de tweede fase van het de-escalatieplan terwijl ze daar nog helemaal niet klaar voor waren. Zo konden ze niet adequaat en tijdig reageren op mogelijke uitbraken die er nu toe hebben geleid dat het aantal besmettingen sommige Spaanse regio’s weer zorgelijk toeneemt.