De uitslag van de verkiezingen voor het Spaanse parlement die in december 2015 werden gehouden, zullen velen niet zo hebben verbaasd als de uitkomst van de op 26 juni gehouden herhaling. Kon men eerder geen regering tot stand brengen, leek dit gisteren bijna gegarandeerd. Opinie-onderzoeken hielden immers dagenlang vol dat de PP weliswaar zou winnen, maar net geen meerderheid zou krijgen. Winnen was geen verrassing door de tamelijk hechte, conservatieve kiezersbasis in de rijkelijk aanwezige rurale gebieden van het land. Maar dat Unidos Podemos (‘samen kunnen we’) onder leiding van Pablo Iglesias (Podemos) en Alberto Garzón (Izquierda Unida) als nummer twee uit de verkiezingen tevoorschijn zou komen was nieuw en niet verwacht. De PSOE met Pedro Sánchez, jarenlang de tweede grote partij, zou daarom als derde eindigen en tegelijk veel stemmen verliezen. Lag desondanks een linkse regering voor het grijpen?
Ontnuchtering
Aan het einde van een warme verkiezingsdag kwam de verrassende waarheid aan het licht. Zoals men wel dacht won de PP en kreeg er zelfs een flink aantal zetels bij (14). Niet genoeg voor een meerderheid. De PSOE volgde als tweede, ondanks een gering verlies van 5 zetels. Tot ieders verbazing werd Unidos Podemas derde met maar 71 zetels (+2). De burgerpartij Ciudadanos van Albert Riviera volgde op een vierde plaats met 32 zetels, een verlies van 8.
Verdrietige verslagenheid
Uitbundig was de vreugde bij aanhangers van zowel PP als PSOE. Ciudadanos deed aan zelf-onderzoek, maar begreep dat de eigen besluiteloosheid ten aanzien van de keuze voor links of rechts uiteindelijk tot het in opinie-onderzoeken voorspelde verlies had geleid. Na het zien van de uitslag stonden de blikken van Unidos Podemos’ leiders Pablo Iglesias en Alberto Garzón op verdrietige verslagenheid. Hoe kon het gebeuren dat hun jonge groepering, die een komeetachtige verschijning was geworden aan het politieke firmament, het helemaal niet had gehaald? Waren er ergens fouten gemaakt? Pablo Echenique, de secretaris van de Podemos Organisatie, vermoedde dat de in de laatste dagen van de verkiezings-campagne hoog opgestapelde retoriek tegen Podemos door PP en PSOE, inclusief bangmakerijen, er een reden van was. Zelfkritiek zag hij niet zo zitten. Waarom zijn partij in Madrid plotseling meer dan 200.000 kiezers zou hebben verloren evenmin. De oorzaak ligt waarschijnlijk ergens anders…
Methode d’Hondt
Heeft de ietwat eigenaardige, Spaanse wijze van het waarderen van uitgebrachte stemmen er iets mee te maken? In Spanje, maar ook in enkele andere landen zoals België, Zwitserland en Suriname, past men de Methode d’Hondt toe voor het berekenen van de verkiezingsuitslag. De Belgische jurist en wetenschapper Viktor d’Hondt ontwikkelde deze methode omstreeks 1885. In principe om de verdeling van zetels en van restzetels wat sneller en degelijker mogelijk te maken. Zijn rekenwijze is echter in het voordeel van de grotere partijen, zeker waar het de restzetels betreft. Spanje nam dit systeem over in 1977, maar de Hoge Raad van Spanje dacht er iets later anders over. Men wijzigde de wet in 1985 en legde vast dat de proportionele evenredigheid van stemmen moest worden verschoven naar een evenredig gewicht van die stemmen. Dat wil zeggen, dat stemmen in kleinere gemeenten en dorpen meer gewicht moest worden toegekend, dan die in grote steden. Is dat daarom de reden van de opvallende verkiezingsuitslag van zondag?
Zelf de uitslag berekenen?
Waar enkelen al naar hun hoofd grijpen en beginnen te geloven dat er “gesjoemeld” werd, bestaat er een mogelijkheid zelf eens na te rekenen hoe de Methode d’Hondt in de praktijk werkt. De gegevens over de afgelopen verkiezingen zijn daarvoor genoeg. Isaac Roca uit Botarell in Catalonië, zette de methode om in een simulator, die dit mogelijk maakt.
Allereerst gebruikt hij het beschikbare aantal zetels, het minimum percentage kiezers voor een partij om in aanmerking te komen voor zetels (in Spanje ca. 3%), het aantal daadwerkelijke kiezers, het geldige aantal blanco stemmen en ongeldige stemmen. Vervolgens vult men de namen van politieke partijen in (bijv. de eerste vier partijen). Daartoe gebruikt hij een “Add” (Engels) of “Afegir” (Catalá) toets onder het invulformulier. De resultaten komen onderaan de webpagina. De conclusie van dit doe-het-zelf-onderzoekje is, dat opinie-onderzoekers er kennelijk niet zover naast zaten. Als de simulator van Roca de rekenmethode van d’Hondt juist weergeeft, is er iets in Spanje aan de hand dat wij niet kunnen verifiëren. Dit behoort tot het domein van het Ministerie van Binnenlandse Zaken onder minister Jorge Fernández-Díaz.
Kan er iemand een regering vormen?
De toestand waarin politiek Spanje opnieuw verzeild schijnt te zijn geraakt, is niet zo hopeloos als in december 2015. Hoe dan ook zijn nu een klein aantal combinaties denkbaar, die tot een regering kunnen leiden. De drempel ervoor is een meerderheid van 176 zetels. Beter zou zijn een duidelijke meerderheid van 180 of meer zetels. Hier volgen de op dit moment mogelijk geachte coalities:
PP + PSOE + C’s 254 zetels
PSOE + Podemos + CDC 178 zetels
PSOE + C’s + Podemos 188 zetels
De conclusie ligt daarom voor de hand, dat de sleutel voor een nieuwe regering bij de PSOE ligt. Op voorhand liet Pedro Sánchez al weten (nog?) niet bereid te zijn met de PP samen te werken. Of dit voor een mogelijke, maar niet zeer waarschijnlijke derde verkiezingsronde (in 2017) verstandig is, kan men zich afvragen.