Ruim 4.000 politieke gevangenen bouwden de eerste passagiersterminal van het vliegveld van Málaga. Het verhaal van een van de gevangenen in die tijd, Francisco Navarro Méndez, is tot op heden nog niet openbaar gemaakt. Diverse onderzoeksresultaten, die gedeeld zijn met de Spaanse nieuwssite Público, vormen een onweerlegbaar bewijs dat er tijdens het Franco-regime sprake was van dwangarbeid door gevangenen onder mensonterende omstandigheden.
Onmenselijke omstandigheden
In de kampen verbleven duizenden gevangenen. Vanaf maart 1938 leefden en werkten ruim 4.000 van hen onder onmenselijke omstandigheden in Torremolinos. Onderzoeker Carlos Blanco komt uit deze omgeving en vertelt: ‘Het was een verschrikkelijke plek zonder ook maar een beetje schaduw.’ Hij heeft veel verhalen ontdekt over de plek waar zich nu het cultureel centrum Casa de la Cultura bevindt. ‘Mensen herinneren zich nog het prikkeldraad en soldaten die op elke hoek de wacht hielden, klaar om te schieten als iemand wilde ontsnappen.’
Uit verschillende data blijkt dat er in april 1939 sprake was van 4.494 gevangenen in het zogenaamde ‘Concentratiekamp voor Gevangenen en Vluchtelingen van Torremolinos’. De omstandigheden waren verschrikkelijk en deze werden met de dag erger: ‘Vroeg in de ochtend werden de gevangenen wakker gemaakt met een hoorn. De enige maaltijd die ze kregen, bestond uit een blikje sardientjes halverwege de dag. Aan het einde van de dag werden alle gevangenen weer geteld. De grond bestond voor een groot deel uit modder waardoor duizenden gevangenen de hele dag nat en vies waren. Er was gewoonweg geen droge plek om te zitten of te liggen.’
Er heerste aanhoudend leed op deze plek. Het gemiddelde salaris voor de (gedwongen) arbeid lag rond de 1,60 peseta per dag. Op een dag werd een aantal gevangenen – uit Málaga maar ook uit andere plekken in Spanje – aangewezen als woordvoerder van de gevangenen. ‘Velen wisten op dat moment al dat ze deze vooruitgeschoven mensen de volgende dag niet meer terug zouden zien’, aldus Blanco.
Carlos vertelt dat er ook geen medische zorg aanwezig was. Mede daardoor stierven veel gevangenen aan ziektes en aan de erbarmelijke omstandigheden waarin ze zich bevonden.
Onthulling van een verschrikkelijke realiteit
Het repressieve beleid van Franco is al die jaren systematisch verborgen gebleven. Daardoor zijn veel inwoners van Torremolinos helemaal niet op de hoogte van deze tragische geschiedenis van hun stad. Een van de personen die heeft bijgedragen aan het verbergen van dit tragische verleden is Pedro Fernández Montes, gemeenteraadslid van Torremolinos. Hij was in 1971 aanhanger van El Movimento, de door Franco opgerichte eenheidspartij. Van 1995 tot 2015 was hij gemeenteraadslid van de Partido Popular. Tijdens deze periode heeft hij geprobeerd elk bewijs van deze geschiedenis te verbergen. Een van zijn uitspraken was onder andere: ‘Op die plek was helemaal geen internerings- of concentratiekamp’.
De plaatselijke autoriteiten wilden destijds niet kwijt hoe de bouw van de eerste terminal van het vliegveld van Málaga door dwangarbeiders is verlopen. In juni 1939 werd land aangekocht dat grensde aan het vliegveld. De begroting werd geraamd op 169.034 peseta’s. Om onder dat bedrag te blijven, zijn ruim 4.000 politieke gevangenen ingezet die op dat moment verbleven in het overvolle concentratiekamp in Torremolinos. Deze goedkope ‘arbeiders’ werden ingezet om de eerste passagiersterminal te bouwen.
Het ongepubliceerde verhaal van de vermoorde Navarro Méndez
Het is erg moeilijk gebleken om toegang te krijgen tot dossiers van gevangenen in deze periode, waaronder het dossier van Navarro Méndez. Ook onderzoeker Manuel Llolet vertelt aan Público dat het dossier van Navarro Méndez binnen het lokale overheidsregister verborgen werd gehouden. Uiteindelijk is het dossier, waarin het concentratiekamp concreet wordt omschreven, gevonden in het 23ste regionale militaire gerechtsgebouw van Almería.
In het dossier wordt beschreven wie Francisco Navarro Méndez was en dat het militaire rechtssysteem hem verweet lid te zijn geweest van de anarchistische vakbond CNT. In zijn vonnis wordt hem verweten dat hij actief deelnam aan de ‘rode overheersing’ en in een militaire opstand misdaden pleegde en zelfs een rechtse ideoloog vermoord heeft.
Op 8 november 1940 werd Navarro Méndez doodgeschoten en werd hij op de oude begraafplaats van San Rafael in Málaga begraven. Op die plek werden meer dan 4.000 gevangenen begraven waarvan er 2.840 lichamen in 2009 zijn opgegraven.