De plaag begon in 1999 in Portugal, waar al meer dan de helft van het grondgebied is aangetast. In Spanje zijn in de afgelopen tien jaar zes zorgwekkende uitbraken vastgesteld: twee in Castilië en León, twee in Extremadura en twee in Galicië. Het gebergte Sierra de Gata, gelegen tussen Extremadura en Castilië en León, is een van de belangrijkste verspreidingsroutes voor de plaag in het land.
Voorspellingsmodellen
De voornaamste risicozones met betrekking tot de verspreiding van de plaag in Spanje zijn vastgesteld met behulp van een verspreidingsmodel ontwikkeld en gevalideerd door de Technische Universiteit van Madrid en het Gemeenschappelijk Centrum voor onderzoek van de Europese Commissie.
Dankzij deze voorspellingsmodellen zijn tegenwoordig de meest risicovolle gebieden in het land bekend. Zo is bekend wanneer en langs waar de plaag het land binnen zal komen vanaf de aangetaste zone in Portugal als er geen doeltreffende maatregelen worden genomen om hem onder controle te krijgen.
Veroorzakers
De veroorzaker van de schadelijke plaag is het dennenaaltje (Bursaphelenchus xylophilus). Dit is een uitheems micro-organisme van ongeveer twee millimeter dat zich met behulp van een andere diersoort, de zogenaamde vector, verplaatst tussen de bomen. Hij infecteert de bomen die vervolgens ziek worden en kort daarop doodgaan.
Normaal gesproken is de vector een kever (Monochamus galloprovincialis), een Spaans inheems insect dat ook wel bekend is als de dennen-geelschildboktor. Hij heeft lange antennes en voedt zich met de jongste en sappigste takken van de den. Op die manier brengt hij de rups over op de boom.
Besmetting
Om hun doel te bereiken stemmen het dennenaaltje en de kever hun levenscyclussen op elkaar in een perfecte interactie waar ze beide voordeel uithalen. Enerzijds brengt de kever het dennenaaltje naar nieuwe bomen die de kever zelf niet kan bereiken en anderzijds brengt het dennenaaltje de kever naar verzwakte bomen waar hij zijn eieren in kan leggen. Een gezonde boom genereert meer hars (natuurlijke bescherming tegen ziekteverwekkers) waardoor de kever er zijn levenscyclus niet kan voltooien.
Eenmaal in de boom, kan de rups zich met een duizelingwekkende snelheid voortplanten en voeden. Hierdoor blokkeert hij de waterstroom in de boom, die vervolgens binnen enkele weken dood gaat.
Klimaatfactor
Het klimaat is een doorslaggevende factor bij de verspreiding van de plaag. Temperaturen hoger dan 25 graden en een drastisch watertekort in de bomen verergeren de situatie. De ziekte doodt niet alleen bomen, maar veroorzaakt ook economische en ecologische schade door de dood van een bosgebied of een gedeelte daarvan. Verder wordt de houthandel in landen waar het dennenaaltje aanwezig is drastische maatregelen opgelegd vanwege de verplichte quarantainevoorschriften van de Europese Unie.
Preventie
De meest effectieve manier om de plaag te lijf te gaan is vroegtijdige opsporing, verwijdering van de geïnfecteerde bomen en de massavangst van de kevers in de periode dat de volwassenen uit de boomstam komen en gaan vliegen (lente en zomer).
Het is moeilijk om de rups uit te roeien, maar als er een vroegtijdige detectie en verwijdering van de geïnfecteerde bomen plaatsvindt, en het lukt om de populatie van de vectorinsect terug te dringen, dan zal de verspreiding van de plaag en de veroorzaakte schade behoorlijk afnemen.