Het gebrek aan een Europees antwoord op dit soort crisissituaties, leidde ertoe dat Spanje zijn havens ook vijf maanden gesloten hield tot eenzelfde soort situatie zich eind december nogmaals voordeed. Toen ging het om het Nederlandse migrantenschip Sea Watch met ruim driehonderd vluchtelingen aan boord. Uiteindelijk mocht dit aanmeren in Algeciras.
Ondertussen blijven migranten zonder papieren in Spanje aankomen. Via de landsgrenzen bij de enclaves Ceuta en Melilla in Marokko, maar ook over zee. Ze varen naar de Canarische eilanden, steken de Straat van Gibraltar over of kiezen voor een route elder over de Alboránzee tussen Marokko en Zuid-Spanje.
Op dit moment laat Spanje geen schepen met migranten meer toe en verhoogt de druk op Brussel voor toestemming om de schepen rechtsomkeert te maken naar Marokko. Wat niet helpt is dat ook in Spanje migratie nu een politiek gevoelig onderwerp begint te worden en dat dit voorjaar regionale en gemeenteraadsverkiezingen worden gehouden. Bovendien is de druk op de minderheidsregering van Sánchez nog steeds groot om vervroegde landelijke verkiezingen uit te schrijven.
De terugtrekkende beweging van Spanje als verwelkomend land voor migranten wordt gefundeerd door duidelijke cijfers van de Europese grensbewakingsorganisatie Frontex. Bijna 57.000 migranten zonder papieren kwamen vorig jaar aan op de Zuid-Spaanse kusten. Dat is het dubbele van Italië en bijna hetzelfde aantal als Griekenland. Het Spaanse ministerie van Binnenlandse Zaken verhoogt dit aantal zelfs naar ruim 64.000.
Terwijl de Spaanse autoriteiten voor deze uitdaging staan, dringt Italië er bij heel Europa op aan de havens gesloten te houden voor boten die langs hun havens varen. In eerste instantie was premier Sánchez het eens met het voorstel van Italië dat toegelaten migranten opgenomen moeten worden door andere lidstaten. Maar dat boek is nu dicht.
‘We trekken ons niet terug. Onze migratiedruk is enorm en in het midden van de Middellandse Zee houdt men zich niet aan de regels. We hebben een duurzame oplossing voor iedereen nodig’, zo argumenteren bronnen bij het Ministerie van Binnenlandse Zaken.
De lidstaten zijn al maanden bezig met het samenstellen van een tijdelijk verdeelschema om situaties als die van de Aquarius of Sea Watch te voorkomen. Ondertussen houden Italië en Malta – en nu ook Spanje – hun havens gesloten voor schepen van (particuliere) reddings- en mensenrechtenorganisaties. De EU op zijn beurt is weer bang voor de aanzuigende werking van een verdeelsleutel. Als mensensmokkelaars weten dat illegale migranten per definitie over diverse Europese landen worden verdeeld, of ze nu in aanmerking komen voor asiel of niet, dan zullen hun boten gemakkelijker vol raken.
Het Spaanse ministerie wil dit geschil opnieuw onder de aandacht brengen begin februari in Roemenië. Maar de hoop dat er een oplossing wordt bereikt vervliegt als gevolg van de Italiaanse houding. Italië is voorstander van dat alle migranten die voet op Italiaanse bodem zetten verdeeld worden onder andere lidstaten. Terwijl Frankrijk en Duitsland juist er alles aan doen om migranten uit het Schengengebied die hun grenzen opzoeken te weren.
Spanje ziet dus nu af van de gastvrije politiek en hield de laatste weken al verschillende keren schepen van organisaties als open Arms en Salvamento Marítimo Huanitario tegen met het argument dat ze niet aan de vereiste veiligheidscriteria zouden voldoen.
Bij dit signaal blijft het niet. In januari weigerden de Spaanse autoriteiten deel te nemen aan de verdeling van 49 migranten op zee, zoals voorgesteld door Malta. ‘We hebben al onze eigen problemen’, was daar het argument.
Rechtse partijen in Spanje gebruiken in toenemende mate de vluchtelingenproblematiek in hun verkiezingsretoriek. Zo heeft de extreemrechtse partij Vox in Andalusië voor het eerst zetels gewonnen met een verkiezingsprogramma waarin de partij zich – onder andere – hard opstelt tegen illegale migranten.
Ondertussen probeert Spanje de toestroom van migranten die via Marokko komen te weren. In de eerste helft van januari waren dat er al meer dan 3.000. Het drievoudige van een jaar geleden. Het ministerie van Binnenlandse Zaken wil de uitzettingsprocedures versnellen. In maart vond er een ontmoeting plaats tussen Spaanse en Marokkaanse autoriteiten in Rabat over het onderwerp. De insteek was duidelijk. Madrid eist meer controle en snelheid bij terugzettingen en Rabat wil in ruil daarvoor meer geld uit Brussel.