Ieder voorjaar worden de huizen in witte dorpjes zoals Medina Sidonia in de provincie Cádiz opgefrist met een nieuw laag witkalk. De jongere generaties weten vaak al niet meer waar de traditie van deze witte kleur zijn oorsprong heeft. Zo niet Manuela Delgado, zij weet door overlevering uit haar familie dat de kalk in vroegere tijden op de huizen werd aangebracht om gevaarlijke micro-organismen buiten de deur te houden.
Goede hygiëne
Epidemieën als de pest, gele koorts en tyfus die zich tussen de zestiende en negentiende eeuw voordeden, hebben in Andalusië een sociale rite teweeggebracht waarmee mensen uiting wilden geven aan een goede hygiëne en overgangsfases zoals de seizoenen of na een overlijden. De oorspronkelijk okergele en blauwe kleur van de huizen veranderde langzaam maar zeker in smetteloos wit.
Uit wetenschappelijk onderzoek is bekend dat calciumoxide een antibacteriële werking heeft en daarom wel meer dan 130 verschillende toepassingen kent. Of het ook werkzaam is tegen het coronavirus is niet bewezen, maar het traditionele kalkbedrijf van Isidoro Gordillo uit Morón de la Frontera doneerde uit morele verplichting de nodige kalk om de gemeenschappelijke ruimten van het verpleeghuis uit zijn gemeente wit te verven.
Wanneer precies in de geschiedenis kalk werd toegepast ter bestrijding van micro-organismen is niet met zekerheid te zeggen. Archivaris María José Dávila uit Medina Sidonia heeft aanwijzingen gevonden dat tijdens de pestepidemie in de zeventiende eeuw de graven verzegeld moesten worden met een laag kalk. Volgens hoogleraar en architect Eduardo Mosquera, werden in de achttiende eeuw om hygiënische redenen ziekenhuizen en kerken van binnen wit gekalkt. Deze gewoonte breidde zich uit binnen de populaire architectuur uit die tijd.
Antropoloog Gema Carrera van het Andalusisch Instituut voor Historisch Erfgoed geeft aan dat het steeds meer verdwijnen van de kleuren van de huizen na iedere epidemie nog een andere reden heeft. In tijden van epidemieën en hongersnood was het niet altijd mogelijk aan pigment voor de verf te komen waardoor ook uit pure noodzaak geverfd werd met witkalk. Ook vertelt ze dat na iedere epidemie de rituelen weer anders werden, met name in de zuidelijkste gebieden van Andalusië zoals in de provincies Cádiz, Huelva en Sevilla. De muren van de kamer waarin iemand overleden was, werden op een gegeven moment traditioneel witgeverfd, de kleur die symbool staat voor reinheid en zich daarmee onderscheidt van vuil en verdorvenheid.
Reinigingsritueel
Het witten werd in de loop der tijd een reinigingsritueel voor vrouwen. Daarna werd het gerelateerd aan bepaalde overgangsperioden van het jaar: in de lente werden de gevels witgeschilderd als symbool van nieuw begin en tijdens heiligenfeesten en op Allerzielen ging men op begraafplaatsen royaal met witkalk aan de slag.
Tijdens het Franco-regime veranderde de symboliek van de witte kleur en werd het met name toegepast in de dorpen van de Sierra de Cádiz om toeristen aan te trekken. De witte kleur was niet veel later te zien in veel andere dorpen van Andalusië. De kalk werd in de loop der jaren vervangen door moderne witte verf. Slechts in enkele gemeenten, zoals in Medina Sidonia, wordt geprobeerd de traditie van het jaarlijks kalken in leven te houden. Paradoxaal genoeg weerhield de coronapandemie de bewoners van dit dorp ervan om ook dit jaar hun huizen wit te kalken.