Met haar bevoegdheden kan het Openbaar Ministerie van de Europese Unie, dat op 1 juni met haar werkzaamheden start, een einde maken aan het ongestraft laten van de Spaanse elite, en met name die van het bankwezen.
Geschiedenis schrijven
Twee Europese instellingen, de Europese Commissie en het Hof van Justitie van de Europese Unie (HJvEU) zijn verbaasd zijn over het aantal klachten dat zij uit Spanje ontvangen over justitiële corruptie. De Europese Commissievoorzitter Ursula von der Leyen wees op het feit dat bepaalde landen, zonder namen te noemen, een enorme hoeveelheid klachten hebben veroorzaakt.
Het EOM kan geschiedenis schrijven en hopelijk definitief een einde maken aan de gerechtelijke corruptie in Spanje en de daaruit voortvloeiende straffeloosheid die de elites nog altijd genieten in de rechtbanken. De Italiaanse bankier Andrea Orcel beweerde dat hij een opname had waarop een hooggeplaatst kaderlid van de Banco Santander zei dat de bank alleen die processen verloor die zij wilde verliezen. Kan dit nog altijd gebeuren in een democratisch land anno 2021? Ogenschijnlijk niet. Maar in Spanje, waar de hervorming van de rechtsstelsel na de dood van dictator Franco is vertraagd, komt de elite nog vaak ongestraft weg.
Democratische waardigheid Spanje in handen van EU
Uiteindelijk zal het dus weer Europa zijn dat, zoals al tientallen jaren het geval is, de democratische waardigheid van Spanje gaat redden. Het nieuwe Openbaar Ministerie van de EU heeft zeer belangrijke bevoegdheden en nieuwe revolutionaire instrumenten, om rechtstreeks in het Spaanse rechtsstelsel in te grijpen.
Bijvoorbeeld de bevoegdheid om een onderzoek in een bepaalde lidstaat stop te zetten en de procedure in een andere lidstaat voort te zetten als er voldoende aanwijzingen zijn dat er justitiële corruptie in het spel is, of dat een zaak zodanig wordt onderzocht dat de elite daar baat bij heeft. In het geval van de vermeende witwaszaak van Banco Santander had het EOM het onderzoek kunnen aanpassen nadat in de deskundigenverslagen was vastgesteld dat er inderdaad sprake was van een witwasstructuur. De zaak werd echter geseponeerd.
Uniformiteit
In de eenduidige jurisdictie die door de meest recente regelgeving van de Europese Unie is ingesteld, treden het EOM en de instellingen van de Unie op als strafpleiters, overeenkomstig het voorrangsbeginsel en het misbruikbeginsel. Hier moet nu ook het gelijkheidsbeginsel aan worden toegevoegd. Dit betekent dat de regels van het strafrecht volledig moeten worden gewijzigd, aangezien de situatie dat een rechter het onderzoek leidt nauwelijks verenigbaar is met bepaalde basisbeginselen van het EOM.
Taken EOM
Volgens artikel 4 van Verordening (EU) 2017/1939 is het EOM ‘verantwoordelijk voor het onderzoeken van strafbare feiten die de financiële belangen van de Unie schaden […]. Daartoe verricht het EOM onderzoek.’ Ook moet het EOM ‘de samenhang van de onderzoeken […] op het niveau van de Unie begeleiden en verzekeren’, iets wat in verschillende artikelen van de verordening wordt herhaald maar wat moeilijk haalbaar is voor het EOM als het niet de met het onderzoek belaste instantie is.
In artikel 13, lid 1, van de verordening wordt herhaald dat ‘de afgevaardigde Europese officieren van justitie bevoegd zijn voor de opsporingen en vervolgingen die zij hebben ingezet, die aan hen zijn toegewezen of die zij op grond van hun verwijzingsbevoegdheid hebben overgenomen’. Bovendien krijgt het EOM voldoende macht om rechtstreeks bevelen te geven aan de politie en het openbaar ministerie van de staten, bevelen die zij zullen moeten opvolgen.
Het recht van de EU heeft voorrang boven het Spaanse recht
Uitgangspunten zijn de eerder genoemde beginselen van voorrang, misbruik en gelijkheid. In artikel 5, lid 3, van de verordening wordt bepaald dat ‘de onderzoeken en vervolgingen die namens het EOM plaatsvinden, door deze verordening worden beheerst. Het nationale recht is van toepassing op aangelegenheden die niet door deze verordening worden geregeld. Wanneer een aangelegenheid zowel door het nationale recht als door deze verordening wordt geregeld, heeft deze verordening voorrang.
Bovendien zal de afgevaardigde Europese officier van justitie, die aan Spanje is toegewezen, belast zijn met het gehele onderzoek (met inbegrip van het aansturen van de politie). Hij zal een beroep doen op de bevoegde rechterlijke instantie, die als rechter-commissaris optreedt, om indien nodig, rechterlijke toestemming te vragen voor de uitoefening van die maatregelen, omdat zij de grondrechten aantasten of omdat een dergelijke toestemming vereist is op grond van een bepaling van de wet op de strafvordering.