Dat wereldwijd de ecosystemen van de zeeën veranderen deels door toedoen van de mens is genoegzaam bekend en werd ook bevestigd in het recente klimaatrapport van het IPCC. De klimaatverandering is het sterkst voelbaar waar de mens ook op een andere manier de mariene ecosystemen aantast. En daar ondervindt de mens zelf de nadelige gevolgen van.
Klimaatverandering leidt onder andere tot opwarming van de oceanen, verzuring en vermindering van het zuurstofgehalte in het water. Dit heeft veel effect op het dieren- en plantenleven in zee en soorten verspreiden zich naar heel andere gebieden.
De mariene ecosystemen veranderen ook direct door de mens. Denk aan zandwinning, energiewinning, visserij en vervuiling. Door die veranderingen komen ook ‘diensten’ in gevaar die de zee levert voor de mens, zoals de visvangst en de kustbescherming. Om op lange termijn van die diensten gebruik te kunnen maken is dringend een omslag vereist naar duurzaamheid.
De belangrijke rol van de wetenschap
Om duurzaam gebruik te maken van de bronnen in de zee, moeten de ecosystemen in acht worden genomen. Zo kunnen visrechten verdeeld worden op basis van het ecosysteem (in het Engels Ecosystem-Based Fisheries Management, EBFM), of kunnen alle menselijke activiteiten worden afgestemd op het ecosysteem (Ecostem-Based Management, EBM). Die menselijke activiteiten moeten dan samen worden bekeken, zodat achterhaald kan worden hoe ze de ecosystemen op verschillende plekken en in verschillende periodes beïnvloeden, ook in wisselwerking met elkaar. Wetenschappelijke gegevens over de ecosystemen zijn daarbij van cruciaal belang.
Minder sardines en ansjovis, meer kwallen
Wereldwijd wordt veel onderzoek gedaan naar het leven in zee en naar de impact van menselijk ingrijpen op de ecosystemen. In Spanje doen onder andere het Spaanse Instituut voor Oceanografie (IEO) en het Instituut voor Wetenschap van de Zee (ICM) in Barcelona hier onderzoek naar. Zij constateren duidelijke veranderingen in de Spaanse wateren, vooral in de westelijke Middellandse Zee (Mar Alborán tussen Marokko en Zuid-Spanje). Belangrijke vissoorten als sardine en ansjovis nemen in aantal sterk af en de vissen zijn in slechtere conditie. Tegelijkertijd nemen concurrerende soorten als de haring (sardinella), het oorsardientje (alacha) of kwallen juist sterk toe.
Wetenschappers tonen aan dat de invloed van klimaatverandering en van ingrijpen door de mensen niet overal in zee even groot is, maar zich vaak cncentreert in dezelfde gebieden. Dat biedt de kans om gebieden aan te wijzen waar bijvoorbeeld de effecten van klimaatverandering binnen bepaalde marges blijven. Wanneer je in die gebieden de visserij beperkt, kunnen deze bijvoorbeeld dienen als kraamkamers voor de vissen.
Gebruik van modellen
Het ICM heeft een wiskundig model van het ecosysteem van de noordwestelijke Middellandse Zee gemaakt. In dat model kunnen de effecten van allerlei maatregelen worden getoetst. Zo wordt zichtbaar gemaakt hoe verschillende combinaties van beperking van de visserij en bescherming van de zee een positief effect kunnen hebben. Populaties van vissoorten kunnen op peil gehouden worden door bijvoorbeeld minder met ringnetten en boomkorren te vissen en door ondiepe kustzones (tot 50 meter diep) en de daar aanwezige kraamkamers te beschermen. Het model laat ook zien dat zonder extra maatregelen de visstanden en visvangsten in de toekomst verminderen.
Decennium van Oceaanwetenschappen voor Duurzame Ontwikkeling
De periode van 2021 tot 2030 is door de Verenigde Naties uitgeroepen tot het Decennium van Oceaanwetenschappen voor Duurzame Ontwikkeling en het Decennium van het Ecosysteem Herstel. Dat biedt de unieke kans om op basis van wetenschap bij te dragen aan duurzame ontwikkeling, het tegengaan van biodiversiteitsverlies en het herstel van ecosystemen. De kennis die wetenschappers verzamelen is ook belangrijk om de verdere invloed van de mens op de natuur te volgen. Het zijn belangrijke gegevens voor bijvoorbeeld het IPCC (de Intergouvernementele Werkgroep inzake Klimaatverandering van de VN) en het Intergouvernementeel Platform voor Biodiversiteit en Ecosysteemdiensten (IPBES).