Er is veel geschreven en gepubliceerd over het leven van Salvador Dalí en zijn vrouw Gala. Het echtpaar verscheen in leven al ontelbare keren in de media en mengde zich graag met beroemdheden uit het politieke, sociale en culturele leven van New York, Parijs, Rome, Madrid en Barcelona. Honderden interviews gaf Dalí, niet in de laatste plaats om daarmee zijn eigen werk te promoten. Gala bewaarde alle publicaties zorgvuldig in albums en dozen. Na haar overlijden zijn alle ruim 13 duizend documenten ondergebracht in het Dalí Studiecentrum, gelegen naast het museum in Figueres.
Jonge logé die poseerde als het kindje Jezus
Ondanks alle media-aandacht voor het echtpaar Dalí zijn er belangrijke facetten uit hun leven nooit in biografieën beschreven. Zo blijken Salvador en Gala decennialang een innige relatie te hebben onderhouden met Joan Figueras, die als kind ieder jaar van het voorjaar tot het najaar bij het echtpaar logeerde in het zomerhuis in Portlligat.
De drie ontmoetten elkaar voor het eerst in 1948, toen Salvador en Gala na een verblijf van tien jaar in Amerika terugkeerden naar Spanje. Dalí had in die periode het surrealisme achter zich gelaten en zich toegelegd op mystiek-religieuze kunst, waarvoor Gala meerdere malen model had gestaan als Heilige Maagd. Daar hoorde ook een Jezus-figuur bij, een rol die weggelegd bleek voor Joan Figueras die met zijn vader en jeugdvriend van Salvador, Jaume Figueras, in Cadaqués verbleef. Tijdens Salvadors verblijf in Amerika had Jaume geholpen om het zomerverblijf in Portlligat te onderhouden. Het schilderen van Joan als het kindje Jezus bleek een succes en zo kwam het dat de jongen iedere zomer bij het echtpaar Dalí doorbracht, terwijl Salvador werkte aan zijn schilderij ‘La Madona de Portlligat’. Joan had duidelijk het hart veroverd van het echtpaar Dalí dat voor de buitenwereld bekend stond als afstandelijk en zeker niet kindlievend.
Als een echt gezin
Maar niets was minder waar; de jongen bracht jarenlang de lange Spaanse zomers door in het huis van Salvador en Gala. De schilder speelde met Joan in de tuin, voetbalde met hem op het strand, leerde hem tekenen en als hij weer het werk ging, nam Gala deze ouderlijke rol van hem over. Als een echt gezin brachten ze samen tijd door aan zee en maakten ze regelmatig zeiltochten.
Van dit nooit vertelde verhaal van het echtpaar Dalí getuigen vele foto’s die alsnog dit verborgen leven van de kunstenaar in Cadaqués reconstrueren. Alleen de bewoners van Portlligat die inmiddels op leeftijd zijn kennen de naam Joan Figueras en noemen hem ‘het kind van huize Dalí’. Op honderden foto’s die Gala bewaarde zijn huiselijke scènes te zien van ontspannen en liefdevolle momenten met de kleine Joan. Als het kind toevallig op een foto verscheen die in de media werd gepubliceerd, werd hij hierbij enkel aangeduid als ‘het model voor ‘La Madona’ of ‘de zoon van de visser uit Cadaqués’.
De warme relatie tussen het echtpaar Dalí en Joan Figueras blijkt niet alleen uit beeldmateriaal, maar ook uit de talloze brieven en kaarten die ze elkaar verstuurden en nu bewaard worden door familieleden van Figueras, het studiecentrum Dalí en in particuliere archieven en collecties. Salvador en Gala schreven de brieven in het Spaans, Catalaans of Italiaans en verstuurden ze vanuit Amerika, Rome en Parijs. Alle correspondentie getuigt van de warme en intieme band die het echtpaar met de jongen had. In een brief schreef Gala zelfs dat ze een foto van Joan op haar kaptafel had staan in hun huis in New York en dat ze dagelijks over hem spraken. Grote plannen hadden ze voor Joan; ze wilden hem over laten komen naar Amerika om hem ook de winter met hen door te laten brengen en naar school te laten gaan, maar dat vonden de ouders van Joan niet goed. Ook had Dalí na terugkeer uit Amerika plannen voor het maken van een mystieke surrealistische film waarin de jongen de hoofdrol zou spelen. De film zou volgens de schilder zelfs meedingen op het filmfestival van Venetië, maar tot een daadwerkelijke productie is het nooit gekomen.
Het echtpaar was zelfs zo gek op Joan, dat ze liever niet zagen dat hij verkering kreeg of dat hij op een dag naar Barcelona zou vertrekken, ver weg van hen. Joan kwam echter zijn belofte na nooit uit Cadaqués te vertrekken en ook nadat hij ging trouwen en zelf vader werd, hield de vriendschap met Salvador en Gala stand. Tijdens de bouw van het Dalí-museum in de jaren ’70, bood Salvador Joan aan om directeur van het museum te worden, maar dit aanbod sloeg hij af. Tot aan de dood van Gala in 1982, het jaar waarin Salvador verhuisde naar Púbol en zich voorgoed terugtrok, hield het contact tussen het echtpaar Dalí en Joan Figueras stand.
Reconstructie van het verhaal
Joan Figueras, die in 1999 op 57-jarige leeftijd overleed, heeft nooit zijn persoonlijke verleden met de kunstenaar en diens vrouw opgetekend of anderszins publiek gemaakt. Gelukkig kan dit onbekende verhaal dankzij familieleden van Joan en andere vrienden en bekenden van Dalí nog worden gereconstrueerd. Mercè Cabanes, echtgenote van Joan, bewaart een grote collectie brieven, foto’s, kaarten en tekeningen van Salvador Dalí en haar wijlen echtgenoot. Ook heeft Cabanes nog een aantal van de cadeaus die het echtpaar voor de jongen, en later voor diens dochters, meebracht uit Amerika. Zij is degene die nu de persoonlijke verhalen kan vertellen waar Joan haar deelgenoot van maakte gedurende hun huwelijk.
Aan journalisten die daar veel geld voor over hadden heeft Joan Figueras nooit willen vertellen over de relatie die hij had met het echtpaar Dalí. Volgens Cabanes is het nu tijd om na zoveel jaar ook deze kant van het leven van Dalí naar buiten te brengen. Het jammere is alleen dat de hoofdrolspelers uit dit verhaal dit nu niet meer zelf kunnen doen.