RTVE.es bezoekt de plaats Medina del Campo in de Spaanse provincie Valladolid. Ondanks dat dit een middelgrote gemeente is met iets meer dan 20.000 inwoners is ook hier de leegloop begonnen. Winkels staan leeg. De meeste zijn oud. Dat is te zien aan de doffe kleuren van de letters, de telefoonnummers die over andere heen zijn geschreven, die zelfs nog geen voorvoegsel hebben. Iets wat voor 1998 in Spanje nog niet nodig was. “Los 20 duros” staat ook al een eeuwigheid te koop. Ernaar kijkend stap je terug in de tijd. De tijd van meer dan 20 jaar geleden, toen de euro er nog niet was.
De leegloop van het Spaanse binnenland raakt niet alleen kleine steden van 100 of 200 inwoners, maar ook grotere gemeenten, zoals Medina del Campo. De plaats is het hoofd van de regio Tierras de Medina en biedt basisdiensten aan alle omliggende dorpen.
Zwevende bevolking
Als de bewoners vertrekken, dreigen openbare en basisvoorzieningen te verdwijnen. Medina del Campo zag in slechts tien jaar tijd 1.336 mensen vertrekken. De burgemeester van Medina, Guzmán Gómez (PP), wijst RTVE.es erop dat de INE-cijfers alleen rekening houden met de geregistreerde personen. Zijn gemeente heft een grote ‘zwevende bevolking’ die is geregistreerd in de omliggende steden bij familie en bijvoorbeeld in Medina woont. Gómez erkent “Als deze plaag niet stopt, zakken we binnen de kortste keren onder de 20.000 inwoners.”
Sleutelgemeente voor diensten aan omliggende plaatsen
De burgemeester legt uit dat er op dit moment nog geen openbare diensten zijn gesloten als gevolg van de leegloop. “Maar als we bevolking blijven verliezen op dit tempo en er daardoor diensten gesloten moeten worden, gaat de leegloop vervolgens nog sneller”.
Gómez benadrukt ook “het vitale belang” van de gemeenten die aan het hoofd staan van de regio in het licht van de ontvolking in de omliggende steden. “Iemand die bijvoorbeeld vanuit Campillo in Medina komt wonen, blijft elke dag naar zijn dorp terugkeren. Hij onderhoudt daar het huis, het land, ziet zijn familie, voert zijn dieren omdat het slechts 15 kilometer verderop is. Gaat hij echter in Valladolid wonen dan zal hij dat niet meer doen”. De bestuurder erkent dat steeds meer mensen zijn plaats verlaten om in de provinciehoofdstad te gaan wonen.
Jongeren vertrekken
Inwoners vertellen RTVE.es dat ze zich zorgen maken. “In 20 jaar is Medina gekelderd”, vertelt een familie terwijl ze door een straat in de buurt van Plaza Mayor lopen. “In onze buurt sluiten winkels en steeds meer mensen gaan in het buitenland wonen om te werken… Jongeren kunnen hier geen leven opbouwen en vertrekken.”
In Medina, zoals op steeds meer plekken het geval is, vergrijst de bevolking (meer dan het nationale gemiddelde). In de afgelopen vier jaar zijn er slechts 689 kinderen geboren. In 2021 is de grootste groep in de bevolkingspiramide tussen de 40 en 64 jaar oud. In 2003 was het overgrote deel van de bevolking nog tussen de 20 en 44 jaar oud.
Telewerken
Laura, 27, vertrok enkele jaren geleden naar het VK om als biotechnoloog te werken. Nu is ze een paar maanden in Medina omdat ze kan telewerken. Ze erkent dat de ontvolking in haar stad haar zorgen baart. “En niet alleen hier, in heel Castilla y León”, zegt zij. Haar ouders hebben een bar in de buurt van waar ze wonen. “Ze willen met pensioen gaan, maar zoals de dingen zijn… ze zullen het nog een tijdje moeten volhouden voordat ze hun zaak proberen over te dragen”, voegt Laura toe. Ze lopen 100 meter langs een straat bij de Plaza Mayor in Medina del Campo: van de 22 winkels is de helft al een tijd gesloten.
Onderwijs voor hele omgeving
Lucía is een 29-jarige fysiotherapeut die haar hele leven in Medina del Campo heeft gewoond. Ze geeft toe dat ze in deze stad nooit problemen heeft gehad met het vinden van werk. “Het klopt dat veel kleine bedrijven sluiten en dat mensen bijvoorbeeld in Valladolid gaan studeren. Toch hebben we hier nog genoeg onderwijsmogelijkheden zoals de middelbare scholen tot en met het voorbereidend wetenschappelijk onderwijs, die ze in de omliggende steden niet hebben”, legt ze uit.
‘Niemand heeft ooit iets gedaan’
Over het algemeen zijn de inwoners van Medina de politiek beu. Daniel is 73 jaar oud, hij is ingenieur en weigert met pensioen te gaan omdat hij een bedrijf heeft dat “mensen in dienst heeft”. Hij zegt dat hij bij de volgende regionale verkiezingen op 13 februari zal stemmen. Dit ondanks zijn woede over de politici en partijen omdat “niemand ooit iets heeft gedaan”. ‘Hoe gaat men hier niet weg? Niemand onderneemt actie, het is nodig om jongeren werk te geven, maar de bureaucratie maakt alles erg moeilijk”, voegt hij eraan toe.
In een andere provincie ligt Ampudia op 21 kilometer van Palencia. Ampudia is een stadje dat zijn bezoekers verrast met een mooi historische centrum en zijn monumenten, zoals het kasteel of de collegiale kerk van San Miguel.
Weinig inwoners op straat
In het weekend blijkt de stad praktisch leeg. Het team van RTVE.es kan met moeite wat inwoners vinden. Ze slagen in een van de twee bars die het plaatsje telt. Verspreid over de dag zullen er wat toeristen rondlopen, maar het aantal is niet significant. Het is tenslotte laagseizoen en koud.
Ampudia had in 2021 volgens de INE 600 inwoners. De afgelopen 20 jaar verloor het bevolkingsregister 100 mensen. De ontvolking leidde hier inderdaad tot een aanzienlijk verlies van openbare diensten.
Pandemie geeft genadeklap
Twee vrouwen van middelbare leeftijd kletsen op straat. Desgevraagd vertellen dat de pandemie dat ‘afmaakt’ wat door de ontvolking al lang geleden is begonnen. ‘Nu komt de dokter een paar dagen per week, als hij al komt’, zegt een van hen. Hij woont in Valladolid, maar hij komt en gaat. De drie spaarbanken in Ampudia zijn jaren geleden gesloten en de mobiele kassier komt niet meer dan een keer per week.
“Om zich te laten vaccineren tegen COVID, moesten ze naar Villarramiel”, legt de arts uit. Dat is 20 kilometer verderop, terwijl er wekelijks slechts één bus naar deze stad gaat.
Zorgdiensten
De burgemeester van Ampudia, José Luis Gil (PSOE) zegt dat de gemeenteraad poogt de problemen met enkele maatregelen te bestrijden. “Zo werken we samen met de apotheek om het gebruik aan zorgdiensten te compenseren. Ze maken bijvoorbeeld de hele pillendoos klaar voor mensen die erom vragen en nemen de bloeddruk op”.
Hij wijst erop dat het probleem van huisartsenpraktijken iets is “dat in het algemeen in de regio voorkomt”. In Ampudia was dagelijks een praktijk open, terwijl deze nu alleen nog maar opengaat op afspraak. “Voor noodgevallen moeten inwoners naar Villarramiel”, voegt hij eraan toe.
De school blijft open met slechts 14 studenten
De burgemeester vertelt RTVE.es dat de lokale school nu 14 leerlingen heeft. De capaciteit is echter veel groter. Hij vreest niet voor sluiting van de school gezien de daling van het aantal kinderen. “Nee, want het is de inzet van het bestuur om de scholen open te houden zolang er drie kinderen op zitten.”
Jong stel
Op straat loopt ook een jong stel. De enige jonge mensen die de journalisten zien. Hij heet Rubén, is 19 en doet een module over biologische landbouw en veeteelt in Viñalta (Palencia). Hij helpt ook op de schapenboerderij van zijn familie. Zij, Vanesa, komt uit het buitenland en vergezelt hem op het bezoek aan de stad.
“Ik heb maar één vriend die hier vandaan komt en hier blijft wonen”, vertelt Rubén. De rest van zijn vrienden woont voornamelijk in Palencia. Daarom is hij blij dat hij op zijn 18de direct zijn rijbewijs heeft gehaald. “Dat heb je nodig om onafhankelijk te zijn. Daarvoor was ik afhankelijk van mijn ouders die me overal heen brachten.” Zijn voornemen is om door te gaan met het familiebedrijf.
Dat is dan ook meteen de belangrijkste economische activiteit, volgens de burgemeester. “We hebben het over Ampudia met ruim 11.000 hectare landbouw”, legt hij uit. Hij betreurt het dat deze activiteit “nu in weinig arbeid voorziet omdat machines bijna alles dekken”.
Maatregelen om ontvolking tegen te gaan
Er is ook werk in de fabrieken van Renault en Michelin en in nabijgelegen steden: “We bevinden ons op 30 kilometer van Valladolid en Palencia, we zijn gevestigd in een zeer strategisch gebied”, legt hij uit. Vanuit de gemeenteraad is geprobeerd sociale huisvesting aan te bieden en subsidies te geven aan degenen die er een huis willen kopen. “Ons doel is om de bevolking te vergroten”, zegt hij, terwijl hij erkent dat de trend voorlopig “neerwaarts” is, vooral vanwege “meer sterfte dan geboorte.”
Onomkeerbaar scenario
Een andere inwoner op straat is gepensioneerd maar nog steeds professor in de geografie aan de universiteit van Salamanca. “Ik heb jarenlang de demografische situatie van de regio bestudeerd”, vertelt hij. “Het probleem is dat het scenario onomkeerbaar lijkt. Veel van de voorgestelde maatregelen zijn gericht zijn op het blijven bevorderen van erfgoed en toerisme. Natuurlijk komen er wel veel toeristen, vooral in de zomer, maar die vullen niet de leegstaande huizen en bedrijfspanden”, voegt hij eraan toe.
Gemeenten in gevaar
Medina del Campo en Ampudia zijn slechts twee voorbeelden van de effecten van ontvolking in het zogenaamd leeggelopen Spanje. Het fenomeen strekt zich uit tot 70% van het Spaanse grondgebied. Alleen de hoofdsteden van de provincies waartoe beide behoren, Valladolid (veruit de grootste van de twee) en Palencia, verloren de afgelopen 20 jaar respectievelijk 20.518 en 3.476 inwoners. Het vertrek van de jeugd, het gebrek aan geboorten en de daaruit voortvloeiende vergrijzing van de bevolking en het gebrek aan generatiewisseling in winkels en diensten brengen al deze gemeenten in gevaar. Het voelt volgens de plaatselijke bevolking als een trein die geen remmen heeft en waarvoor achteruit gaan derhalve moeilijk zoniet onmogelijk is, terwijl dat nou net nodig is.