Dit verdrag wordt jaarlijks nageleefd op de grens tussen beide landen in een deel van de Pyreneeën. Dit unieke verdrag tussen Frankrijk en Spanje vereist dat Frankrijk elk jaar op 13 juli drie koeien aan Spanje levert. Deze traditie vindt plaats in twee aangrenzende valleien: Baretous in Frankrijk en Roncal in Spanje. Hier komen de Spanjaarden en Fransen elk jaar samen om hun 'tribuut' te betalen.
Traditie met wortels in het Romeinse Rijk
De wettelijke basis voor deze overeenkomst dateert uit de middeleeuwen, namelijk uit 1375. Echter, historici geloven dat deze traditie al veel langer bestaat, mogelijk al 1.200 jaar voor deze datum. De oorsprong zou terug gaan naar het jaar 125 na Christus. Toen was er een conflict in de Pyreneeën vanwege de invasie van de stammen Cimbri en Baretous. Na deze gebeurtenissen kwamen de noordelijke stammen overeen om dit 'tribuut' te betalen als compensatie.
Hoewel deze traditie zijn wortels heeft in het Romeinse rijk en de invasies van Germaanse stammen zoals de Cimbri, is het inmiddels een vreedzame en toeristische traditie. In 2011 werd het door de regering van de regio Navarra zelfs erkend als een Immaterieel Cultureel Erfgoed.
Wettelijke vastlegging
Sinds de wettelijke vastlegging van de overeenkomst in 1375 is deze traditie minstens 448 keer nageleefd, zoals vermeld door het Spaanse dagblad La Razón. Ondanks enkele onderbrekingen in de 17e eeuw en andere historische gebeurtenissen, blijft de traditie voortbestaan.
De ceremonie vindt plaats bij de Piedra de San Martin. Het is niet alleen een administratieve handeling, maar trekt ook veel mensen uit beide landen aan. Het is een moment van broederschap, het herdenken van geschiedenissen en natuurlijk het uitwisselen van de koeien.
Ceremonie volgens vast protocol
Tijdens de ceremonie volgen de deelnemers een vast protocol: de vertegenwoordigers van de Valle de Roncal in Spanje dragen traditionele kleding, terwijl de Fransen uit Baretous in hun zondagse kleding verschijnen met een driekleurige Franse band over hun borst.
De bijeenkomst vindt plaats bij grenssteen 262, aangezien de originele Piedra de San Martín in 1858 verdween. De burgemeester van Isaba, voorzitter van de ceremonie, vraagt drie keer aan de inwoners van Baretous of ze, net als in voorgaande jaren, bereid zijn om het Tribuut van de Drie Tweejarige Koeien met dezelfde vacht en hoorns, en zonder enige vlek of verwonding te betalen. De ondervraagden antwoorden driemaal bevestigend.
Vervolgens plaatst een van de burgemeesters van Baretous zijn rechterhand op de grenssteen, waarna een inwoner van Roncal zijn hand erbovenop legt. Zo wisselen de overige vertegenwoordigers elkaar af. De laatste die zijn hand plaatst is de burgemeester van Isaba, die de woorden uitspreekt:
Pax avant, pax avant, pax avant (vrede voortaan)
Daarop reageren de inwoners van het naburige dal met dezelfde woorden. Daarna worden de koeien geïnspecteerd door de dierenarts van Isaba. Nadat ze gezond en goed bevonden zijn, beslist die dat twee koeien naar het dorp Isaba gaan en de andere koe elk jaar rouleert tussen de dorpen Uztárroz, Urzainqui, Uztárroz en Garde. Vervolgens overhandigt de wethouder van Isaba de bijbehorende ontvangstbevestiging. Daarna vraagt hij aan degenen die iets willen inbrengen om een stap naar voren te doen en hun zegje te doen.
Tegenwoordig, na de ceremonie bij de Ernaz-pas, keren de koeien terug naar hun territorium en wordt het "eerbetoon" betaald met het equivalent van hun huidige marktwaarde. De laatste jaren is deze act, die maar een paar minuten duurt, populair geworden en trekt het duizenden mensen.
