Na het lezen ervan beschik je over erg veel achtergrond om meer te snappen van het diverse en soms complexe land en zijn bevolking. Merijn de Waal was ruim vijf jaar correspondent in Spanje voor NRC Handelsblad. Hij leerde Spanje in die tijd – precies de tijd waarin de crisis het hevigst was – grondig kennen. De Waal ontdekte tijdens zijn verblijf met Madrid als uitvalsbasis, dat Spanje eigenlijk helemaal niet bestaat.
Voor talloze onderwerpen reisde hij af naar de kleine dorpen of voorsteden van de grote steden om deze te verslaan door de ogen van de Spanjaard. ‘Maar hoe langer ik in Spanje woonde, hoe lastiger ik het vond de vraag te beantwoorden hoe “het land” ergens over dacht’, zo schrijft De Waal in de proloog. ‘Journalistiek is nu eenmaal generaliseren. Maar hoe doe je dat, als het land van 47 miljoen mensen waarover je schrijft eigenlijk niet bestaat?’
‘De navel van hun wereld’
Na terugkeer in Nederland besloot De Waal zijn ervaringen te bundelen in het boek Spaanse Sporen, dat als ondertitel ‘Een journalistieke zoektocht naar het hart van Spanje’ kreeg. En een interessante zoektocht is het zeker geworden. Eentje die bovendien veel antwoorden oplevert. De Waal neemt de lezer mee door het land en kiest voor elk onderwerp waar hij induikt een dorp waar hij ooit was als uitgangspunt. In de proloog geeft hij aan dat het ‘doodgewone dorpjes’ zijn, die ‘voor de mensen die er wonen’ echter ‘de navel van hun wereld’ vormen. Hij schrijft hierover verder: ‘En ook voor de mensen die er allang niet meer wonen is het een belangrijke plek. Al waren het hun ouders of zelfs grootouders die hiervandaan naar de stad verhuisden, Spanjaarden blijven altijd een sterke hang houden naar el pueblo (het dorp). Zelfs een Madrileen van de tweede of derde generatie ziet zich niet in de eerste plaats als Madrileen. Vraag hem waar hij oorspronkelijk vandaan komt, en hij zal antwoorden dat dit Extremadura, Valencia, Galicië of een andere uithoek van het land is. Dat is zijn tierra, het land van zijn familie.’
Door die sterke hang naar de herkomst woedt er een ‘constante strijd tussen streken, dorpen en regio’s’, zo constateert De Waal. Een strijd die in veel zaken naar voren komt. Zoals burgemeesters die een eigen vliegveld in hun provinciestad willen aanleggen, terwijl er op minder dan 100 kilometer afstand al een goed functionerend vliegveld ligt. Of ze strijden voor een eigen openbaar zwembad. Of ze willen ook een van de bestemmingen zijn in het steeds verder groeiende AVE-netwerk voor moderne hogesnelheidstreinen, dat de concurrentie aangaat met de 48 luchthavens die het land telt.
De crisis als rode draad
De vijf jaren die De Waal in Spanje doorbracht, werden getekend door de diep ingrijpende crisis. Het land lag economisch op zijn gat en de effecten van het klappen van de vastgoedzeepbel werden gevoeld tot in de verste uithoeken en in alle lagen van de bevolking. Het ene na het andere corruptieschandaal kwam boven drijven en de door vele bezuinigingen en hervormingen getergde bevolking verloor het vertrouwen in de politiek. Een proces dat tot ver buiten de Spaanse grenzen doordrong door talloze demonstraties en de opkomst van nieuwe actiebewegingen en politieke partijen. Deze crisis en de effecten ervan op het land komen in elk hoofdstuk wel aan bod. Of De Waal nu schrijft over religie, het tafelleven, voetbal of het nationalisme in Catalonië en Baskenland, de crisis vormt de rode draad.
Vele kanten van Spanje
De Waal omschrijft de vele kanten van Spanje bijvoorbeeld via het afgelegen dorpje Sodeto in de Noord-Spaanse provincie Huesca, waar in ‘misschien wel het donkerste jaar van de crisis’ 2011 de hoofdprijs van de nationale kerstloterij El Gordo (De Vette) viel. Deze gebeurtenis vormt de aanleiding om meer inzicht te bieden in de sterk aanwezige religiositeit en het bijgeloof onder de Spanjaarden. ‘Het fatalistische en katholieke land geeft het hele jaar door meer uit aan loterijen dan aan verzekeringen. Een collectieve gokverslaving die rond El Gordo ongekend hoog oplaait’, aldus De Waal in zijn boek.
Twee Spanje’s
In een ander deel van het boek gaat De Waal in op de twee Spanje’s die sinds het uitbreken van de Burgeroorlog in 1935 nog steeds overal in de samenleving terug te vinden zijn. De Burgeroorlog tussen fascistisch rechts en revolutionair links en de daaropvolgende dictatuur onder generaal Francisco Franco zorgen nog steeds op heel veel gebieden voor een tweedeling in de samenleving. Zo ook in de politiek, waar sinds het land eind jaren zeventig weer een democratie werd het tweepartijenstelsel dominant was, met afwisselend de rechtse conservatieve Partido Popular of de socialistische linkse PSOE aan de macht. Rechts wil het liefst het ‘Pact der Vergetelheid’ in stand houden en links pleit voor juridische en financiële steun voor families die op zoek willen naar hun in de Burgeroorlog gefusileerde en nog steeds vermiste familieleden. Met het Pact der Vergetelheid zouden ‘de twee Spanjes van weleer, het verleden laten rusten. Geen openlijke verwijten. Geen afrekeningen of rechtszaken.’
Uitermate prettige plek om te leven
Talloze andere onderwerpen komen aan bod, zoals het Spaanse koningshuis, het voetbal, de puberende democratie, de werkloosheid, stierengevechten en Costa Holanda, de Nederlandse kolonie. Via al die omschrijvingen komt De Waal tot de conslusie dat Spanje een ‘uniek, niet te herhalen land blijft’ en ondanks alle alledaagse problemen, een uitermate prettige plek om te leven is. Het onmetelijke land schittert in enorme verscheidenheid, met zijn wonderschone wereldtaal, fantastische landschappen en duizenden jaren oude geschiedenis. De mensen zijn er warm, gastvrij, beleefd en hebben zeker de zonnige zijdes van het leven (eten, uitgaan, feesten, cultuur) met hun toewijding en liefde nagenoeg geperfectioneerd.’
Een conclusie die door vele Nederlanders en andere buitenlanders die er wonen onderschreven zal worden. Het lezen van Spaanse Sporen biedt zo’n verscheidenheid aan informatie, die op een heel aangename, niet-oordelende en respectvolle wijze is gebracht, dat veel bestaande vooroordelen over het land en zijn bevolking een erg sympathiek fundament krijgen. Een fundament ook dat al het nieuws over Spanje dat nog komen gaat in een veel breder perspectief kan plaatsen.
Spaanse Sporen verscheen bij Uitgeverij Spectrum en kost 19,99 euro (paperback). Het boek is ook verkrijgbaar als eBook voor 12,45 euro. Via deze link zijn beide online te bestellen.