Dit seizoen zijn er slechts zeven griepgevallen in Spanje vastgesteld. Dat waren er vorig jaar om deze tijd bijna 7.000. Hoewel de cijfers per land wel iets fluctueren, laten de gegevens van het Europees Centrum voor ziektepreventie en -bestrijding (ECDC) hetzelfde patroon zien: het aantal besmettingen tijdens de winter komt overeen met dat in zomer, wat betekent dat er bijna geen besmettingen waren.
Drastische vermindering
De influenzavirussen zijn niet uitgeroeid. Zij blijven rondgaan en het is onbekend in welke vorm zij terugkomen, als zij weer vrij spel hebben. Virologen en epidemiologen zijn ongerust omdat de griep zo snel muteert en zij daar nu geen zicht op hebben.
Sinds het begin van het seizoen zijn in Europa meer dan 315 000 testen afgenomen en zijn 605 gevallen van influenza vastgesteld: 302 (49,9%) van het type A en 303 (50,1%) van het type B. In de VS heeft het aantal dit jaar geteste monsters de 800.000 bereikt, maar er zijn 100 keer minder gevallen vastgesteld dan in het vorige seizoen.
‘Het is zeer verrassend wat er dit jaar gebeurt met virussen in de luchtwegen en zelfs met bacteriën die via de luchtwegen worden overgedragen, zoals meningokokken bij kinderen, die niet zijn verdwenen maar drastisch zijn verminderd,’ zegt Angel Hernandez Merino, deskundige van het adviescomité voor vaccins van de Spaanse Vereniging van Kindergeneeskunde. In het algemeen is, van wat we kunnen nagaan, het aantal luchtweginfecties gedaald. Over verkoudheden en verkoudheden zijn er geen specifieke gegevens, maar volgens gezondheidsmedewerkers die in de frontlinie werken, is ook daar sprake van een daling.
Pandemie is stoorzender
De laatste maanden hebben patiënten en medische specialisten geklaagd dat de gezondheidssituatie door corona een juiste diagnose van veel ziekten, waaronder kanker, heeft belemmerd.
De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) waarschuwde dat dit in sommige landen ook met de griep kan gebeuren. Dit lijkt in Spanje en in Europa niet het geval, omdat er streng op wordt toegezien; alleen al in de deelregio Madrid nemen 300 artsen tussen oktober en april wekelijks monsters, maar de testen zijn steeds negatief gebleken. Bij andere ziektes, bijvoorbeeld de mazelen, kan wel degelijk sprake zijn van minder aandacht voor het opsporen van de ziekte.
Coronamaatregelen effectiever tegen griep dan tegen corona
Voor epidemiologen is het duidelijk dat de strategie tegen Covid-19 doeltreffender is geweest in het drastisch terugdringen van het aantal griepbesmettingen dan in het aantal coronabesmettingen. ‘Dat leidde tot een buitengewone situatie, die vorig jaar al ontstond in een aantal landen die de eerste maatregelen tegen het coronavirus hadden genomen. Zuid-Korea en Singapore zagen een grote daling van het aantal griepinfecties, zegt Jaime Jesus Perez Martin, specialist in preventieve geneeskunde en lid van de Spaanse Vereniging voor Vaccinologie (AEV).
Aerosolen
Daarbij is het van belang te weten dat SARS-CoV-2 zich ‘twee- tot driemaal gemakkelijker’ verspreidt dan het griepvirus, waarschijnlijk door overdracht via aerosolen – kleine druppeltjes die binnenshuis in de lucht blijven zweven. Deskundigen zijn echter van mening dat de griepvaccinatie, die dit jaar een recordaantal heeft bereikt, ook invloed kan hebben gehad.
Ontwikkeling vaccins
Fabrikanten moeten nu al beginnen met de productie van de griepvaccins voor het najaar, maar door het gebrek aan besmettingen is er nauwelijks informatie over de griepvirussen bekend. Elk jaar rond deze tijd, eind februari, bepaalt de WHO de samenstelling van de vaccins voor het volgende seizoen. De fabrikanten kunnen dan aan de slag om ze voor september of oktober klaar te hebben. Nu is dat lastig omdat het virus dat voortdurend verandert. Deskundigen van het VN-agentschap zouden zich nu al over deze kwestie moeten uitspreken.
Bij gebrek aan gegevens ‘ontstaat er een zeer verontrustend scenario’, aldus Hernandez Merino. Voor de deskundigen zijn ‘deze twijfels en onzekerheden verschrikkelijk, er is geen zekerheid over het soort virus waartegen de vaccins moeten worden gemaakt.’
Twee jaar geleden werden, bij wijze van uitzondering de aanbevelingen eind maart gedaan. ‘Op het laatste moment bleek dat er een nieuwe virusvariant was opgedoken en toen hebben is er gewacht om te zien hoe groot de kans was dat deze variant het volgende jaar zou circuleren,’ legt hij uit. Dit jaar zou iets soortgelijks kunnen gebeuren, rekening houdend met de productietijd die farmaceuten nodig hebben.
Gebrek aan kennis
Voor het zuidelijk halfrond worden de aanbevelingen van de WHO gewoonlijk in augustus gedaan, maar in 2020 werden ze op 25 september gepubliceerd. Zo kon rekening worden gehouden met de virale infecties die ’s winters op het noordelijk halfrond circuleerden. Voor de komende periode de worden de deskundigen geconfronteerd met een ongekende situatie.
‘Specialisten moeten nu vertrouwen op de geringe circulatie van het virus’ zegt Perez Martin. ‘Het is moeilijk om aanbevelingen te doen, juist door het gebrek aan gegevens. En de gegevens van het zuidelijk halfrond helpen niet veel, omdat landen als Australië, Zuid-Afrika en Argentinië als eersten een dramatische daling van het aantal grieppatiënten de pandemie constateerden. Een andere mogelijkheid in dit scenario is vaccinatie op basis van de varianten van het voorgaande jaar, maar dan moet men er vrij zeker van zijn dat er geen belangrijke veranderingen zijn opgetreden.’
Vaccineren loont
In ieder geval zijn specialisten van mening dat, ook al is het vaccin niet zo goed of zo specifiek als andere jaren, het altijd beter om je te laten vaccineren dan om het niet te doen. ‘Hoe klein de doeltreffendheid van het beschikbare vaccin ook is, het is altijd beter dan niets’ zegt Hernandez Merino. Naar schatting heeft vaccinatie in het griepseizoen 2019-2020 26% van de ziekenhuisopnames, 40% van de IC-opnames en 37% van de sterfgevallen voorkomen.
Mogelijke andere gevolgen
Minder vaccinatie, in combinatie met meer schadelijke griepvarianten, zou volgende winter tot een gevaarlijke situatie kunnen leiden, als de maatregelen tegen corona worden versoepeld of opgeheven worden of als de pandemie wegebt. Het is vrijwel onmogelijk voorspellingen te doen; ‘de griep is absoluut onvoorspelbaar’, zegt de deskundige van de AEV, maar ‘het staat vast dat de virussen er zijn, ook in de zomer, alleen hebben ze de juiste kansen nodig om opnieuw te rond te gaan’. Als we volgend jaar terug naar ‘normaal’ gaan, zullen er veel virussen zijn, waaronder het griepvirus, die niet zullen verdwijnen en opnieuw in omloop zullen komen. Bescherming is dan nog belangrijker.‘
Volgens Florian Krammer, viroloog en griepdeskundige aan de Icahn School of Medicine in Mount Sinai, zal het virus niet verdwijnen, maar sommige varianten misschien wel. Dat zou een positief effect zijn van Covid-19. Ook zijn virologen en vaccinologen hoopvol gestemd over de mogelijke toepassing van de RNA-technologie die in de vaccins van Pfizer en Moderna wordt gebruikt en over het verkrijgen van griepvaccins die gemakkelijker en sneller kunnen worden aangepast,
Anderzijds zijn deskundigen bezorgd over een ander aspect van de tijdelijke verdwijning van de griep. Honderdduizenden mensen krijgen jaarlijks de griep en het is dan ook te verwachten dat zij, althans voor enige tijd, enige immuniteit genieten. Als dat deze winter niet het geval is geweest, kan de volgende uitbraak een deel van de bevolking nog vatbaarder maken. ‘Het is een mogelijkheid, maar ik denk dat één jaar te kort is om daaruit af te leiden dat er een vermindering is te zien van de algemene immuniteit bij de bevolking. Als dit fenomeen aanhoudt, kan het wel gebeuren, maar dit lijkt nu niet van belang, concludeert Pérez Martín.