De CGPJ staat bekend als de juridische waakhond van Spanje en heeft 20 leden – 12 rechters of magistraten en acht advocaten of andere juristen – die worden gekozen door beide kamers van de Cortes (parlement). Het mandaat van de raad liep af in december 2018, maar premier Pedro Sanchez is er niet in geslaagd de benoemingen door te drukken vanwege een gebrek aan parlementaire steun, met name van de PP. Sindsdien werkt de CGPJ op interim-basis, wat tot kritiek van de Europese Unie heeft geleid.
Institutionele verlamming
De Spaanse democratie kent geen precedenten voor een institutionele verlamming als deze die de rechterlijke macht op zo’n manier treft. Met het Hooggerechtshof op de rand van instorten, het Grondwettelijk Hof dat zichzelf niet kan vernieuwen en de CGPJ (Consejo General del Poder Judicial: het bestuursorgaan van de Spaanse rechterlijke macht) in functie en geblokkeerd voor drie en een half jaar. De oorzaak? Het ontbreken van een politiek akkoord tussen de PSOE en de PP.
De Spaanse krant Heraldo somde de sleutels op die deze situatie die al sinds 2018 bestaat, samenvatten.
De blokkade van de CGPJ als oorsprong
Drie jaar, zes maanden en zesentwintig dagen. Dat is de tijd dat de Algemene Raad voor de Rechtspraak in functie is, sinds 4 december 2018. Een record in de geschiedenis van het bestuursorgaan van de rechters. De huidige samenstelling hiervan stamt uit de eerste legislatuur van Mariano Rajoy, bijna negen jaar geleden.
De gevolgen van deze “constitutionele anomalie” hebben niet alleen invloed op de normale werking van de Raad, maar ook voor het Hooggerechtshof en het Grondwettelijk Hof. Dit zijn twee van de belangrijkste instellingen die deel uitmaken van het Spaanse democratische systeem.
De verantwoordelijkheid van de PSOE en de PP
Iedereen met een juridische loopbaan in Spanje is zich bewust van de oorzaak van de blokkade. Het “gebrek aan wil” van de twee belangrijkste parlementaire krachten om tot overeenstemming te komen, houdt het probleem in stand. PSOE en PP vallen elkaar aan om alle verantwoordelijkheid te nemen in de netelige kwestie. Die “partijstrijd”, zoals de voorzitter van de CGPJ, Carlos Lesmes, zegt, wint nu al terrein op het handelen in overeenstemming met de wet.
Het niet naleven van de Grondwet en de Wet
Vanaf het begin heeft de CGPJ er, zonder enige succes, op aangedrongen een einde te maken aan deze “niet-naleving van de wet”. Alle betrokkenen erkennen dat ze de regels overtreden. De laatste die diit deed is de leider van de PP, Alberto Núñez Feijoó.
Iets anders is de mate van verantwoordelijkheid die beide partijen toegeven in de genoemde inbreuk. De Grondwet bepaalt een mandaat van vijf jaar voor de CGPJ en de organieke wet bepaalt dat de CGPJ in zijn geheel wordt vernieuwd zodra de vijf jaar van het mandaat zijn verstreken. De vertrekkende raad blijft vervolgens wel in functie totdat de nieuwe aantreedt.
De parlementaire druk van de regering
De regering van Pedro Sánchez heeft tal van parlementaire formules overwogen om de vernieuwing van de Raad mogelijk te maken. Hieronder het veranderen van het verkiezingissysteem van de rechters in de raad in eentje van absolute meerderheid. Dit werd verworpen vanwege twijfels in Brussel en als een “gebaar” naar de PP.
Voorts de hervorming om de benoeming van de waarnemende raad te verbieden. En nu wil de regering diezelfde wet gedeeltelijk intrekken om zijn meerderheid in het Grondwettelijk Hof te behalen.
De ups en downs van de PP
Zoals bij alle politieke onderhandelingen legde de PP haar voorwaarden op tafel. Aanvankelijk werd de verlenging geweigerd zolang een “radicale” partij als Podemos daar “enige rol” in had. De gratie door de regering Sánchez van de Catalaanse politici die betrokken waren bij de illegale onafhankelijkheidsverklaring en de afspraken met ERC of het Baskische Bildu, vormden verdere drempels. Later eiste de PP een hervorming van de wet die het mogelijk maakte dat het de rechters zijn die de meerderheid van de leden van de raad kiezen.
Nu, na de laatste manoeuvre van Sánchez, zijn de bruggen tussen de twee partijen definitief ingestort. De PP voegt twee nieuwe voorwaarden toe om de dialoog te hervatten: dat de PSOE de hervorming intrekt zodat de CGPJ zelf de twee magistraten benoemt voor het constitutionele hof of dat het deze uitbreidt om de benoemingen tot het Hooggerechtshof uit te breiden.
Daarbij komt dat de kwestie van de CGPJ elke keer als er verkiezingen aan zitten te komen, in winterslaap gaat, niet wetend wanneer ze wakker zal worden. Er was geen overeenkomst na de verkiezingen in Catalonië, Madrid en Castilla y León. En na de Andalusische verkiezingen nodigt het panorama volgens Heraldo niet uit tot optimisme.
De ineenstorting van het Hooggerechtshof
De hervorming die wordt gepromoot door PSOE en Unidas Podemos om benoemingen te voorkomen wanneer de CGPJ aan de macht is, helpt ook niet. Het Hooggerechtshof lijdt als geen ander aan het veto. Waar het maanden geleden al waarschuwde voor de “instorting” van het hof, heeft de Regeringskamer deze week de Senaat en het Congres per brief gewezen op de “onhoudbare” situatie en op de “buitengewone moeilijkheden voor de werking ervan” als gevolg van de onmogelijkheid om de 14 vacatures te vervullen. “Het is een situatie die een staat zich niet kan veroorloven”, zegt Lesmes.
Europa
Deze institutionele verlamming heeft zijn weerklank in Europa, dat argwanend kijkt naar wat er in Spanje gebeurt. De vereisten om de CGPJ te vernieuwen en te hervormen zijn constant. De laatste was twee weken geleden, toen de vice-president van de Europese Commissie, Vera Jourová, Spanje bezocht om te pleiten voor een “zo neutrale en onafhankelijk mogelijke” en “niet gepolitiseerde” oplossing. Jourova wees erop dat het in bijna alle lidstaten de rechters zijn die dit orgaan kiezen en niet de politieke partijen, wat precies de strategie is die door de PP wordt bepleit.
De aanpassing van de PSOE om het Grondwettelijk Hof te controleren
Op 12 juni liep het mandaat van vier magistraten van het Grondwettelijk Hof af. Hiervan moeten er twee worden benoemd door de regering en de andere twee door de CGPJ, die dit niet kan doen omdat het niet in functie is. De PSOE lanceerde het idee dat het Grondwettelijk Hof zijn magistraten zou kunnen benoemen, maar van het Tribunal de Garantías (hof van garanties) is er hierover geen debat mogelijk omdat die benoemingen van derden moeten komen.