Op 30 juni van dit jaar was aan 2.573 kinderen en tieners onder de achttien jaar een verblijfsvergunning verleend. Dat aantal staat in schril contrast met het officieel geregistreerde aantal van 12.300 alleenreizende minderjarige kinderen die in Spanje verblijven. Volgens deze cijfers is dus maar aan 21% van deze groep migranten een verblijfsvergunning toegekend.

Zonder status kwetsbaar, onzichtbaar en buiten de maatschappij

Volgens de wet wordt het verblijf in Spanje van minderjarige migranten zonder begeleiding niet als illegaal verblijf beschouwd. Desondanks lukt het de regioregeringen niet om aan deze kinderen binnen de maximale termijn van negen maanden een verblijfsvergunning toe te kennen. Zonder deze status kunnen de minderjarigen ook geen aanspraak op hun rechten maken. Zo kunnen ze bijvoorbeeld niet deelnemen aan federale sporten, geen beroepsopleiding volgen, zich niet inschrijven bij de burgerlijke stand of aanspraak maken op sociale voorzieningen.

“Om een kind te laten integreren en te kunnen helpen heeft het een NIE-nummer nodig. Een kind zonder NIE is kwetsbaar, onzichtbaar en niet inclusief. Kinderen die niet de mogelijkheid krijgen toegereikt om te integreren zijn gedoemd in de marginaliteit te belanden”, zegt Michel Bustillo van Voluntarios por otro Mundo, een NGO die zich inzet voor jonge migranten zonder familie.

Ayoub

Een van deze minderjarige kinderen is de Marokkaanse Ayoub Hicho. Hij sliep al in vier verschillende landen op straat. Hij werd in Spanje opgevangen, verbleef hier drie jaar maar ontving in die jaren nooit een verblijfsvergunning. Op zijn twaalfde verbleef hij in Andalusië, op z’n vijftiende in Madrid. Hij vond onderdak in drie verschillende opvangcentra en andere locaties. Al die jaren kreeg hij te horen dat hij geduldig moest zijn. Met zijn geboorteakte en familieboekje werd nooit iets gedaan. Zonder papieren zwerfde Ayoub de wereld rond en belandde bij sociale instanties in Nederland, Duitsland en Frankrijk. Zonder succes. Toen hij achttien werd, inmiddels zes talen sprekend, keerde hij terug naar Spanje. Daar is hij nu onzichtbaarder dan ooit. Hij spreekt niet van leven, maar van overleven. Hij is verslaafd aan angstremmende medicijnen en slaapt op kartonnen dozen in een Madrileens park. Nu is hij voornemens op eigen houtje te bereiken wat de overheid zes jaar geleden voor hem had moeten doen. “Ik droom ervan een verblijfsvergunning te hebben en te kunnen werken. Wat voor werk dan ook. Dan kan ik een woning huren en mijn moeder in Marokko opzoeken die ik al zes jaar niet heb gezien”, zegt Ayoub.

Problemen op het moment dat migranten niet meer minderjarig zijn

Het niet tijdig verlenen van een verblijfsvergunning aan minderjarige migranten zonder begeleiding heeft voor deze groep kinderen grote gevolgen op het moment dat ze achttien jaar worden. Ze moeten dan niet alleen het opvangcentrum waar ze verblijven verlaten, maar zijn vanaf dat moment ook illegaal in Spanje. Om te mogen blijven moeten ze aan een aantal eisen voldoen waaronder het hebben van een minimaal inkomen van 500 euro per maand. Dat terwijl ze niet mógen werken. Daarbij moeten ze over een rapport beschikken van het opvangcentrum waar ze verbleven, waarin onder andere de integratieactiviteiten staan vermeld waar ze zonder papieren niet aan deel mochten nemen.

Deze negatieve spiraal is terug te zien in de statistieken: in 2018 kregen maar 38 minderjarigen een verblijfsvergunning op het moment dat ze achttien jaar werden. “Zonder papieren of vergunning is het onmogelijk te integreren in de samenleving”, zegt Sara Collantes van Unicef.

Het traject voor het krijgen van een verblijfsvergunning begint bij de opvangcentra. Daar worden de documenten van de kinderen verzameld voor de aanvraag bij de regionale overheden die de aanvraag weer voorleggen aan het betreffende consulaat. Daar loopt het proces vaak al enorme vertraging op. “De Marokkaanse consulaten zijn extreem traag in de verwerking en Guinee bijvoorbeeld weigert paspoorten af te geven. De minderjarigen krijgen dus in eerste instantie al de tegenwerking van hun eigen consulaat te verduren en daarna nog die van de Spaanse overheid”, aldus Bustillo.

Werken onmogelijk

Ook uit gegevens die de krant El País ontving van het ministerie van Werkgelegenheid, Migratie en Sociale Zekerheid blijkt hoe moeilijk het voor migrantenjongeren is om in Spanje te kunnen werken. In 2018 kregen in Spanje maar 218 jongeren van zestien en zeventien jaar oud een werkvergunning. Daarbij zijn de jongeren ook nog afhankelijk van de zorgvuldigheid waarmee de opvangcentra de formaliteiten afhandelen. Onder de jongeren die inmiddels 18 jaar zijn geworden is dit aantal nog lager: maar 54 van hen kreeg vorig jaar toestemming te mogen werken. Daarbij is in de wet vastgelegd dat ze een voltijds arbeidscontract voor één jaar aan moeten gaan, een eis die het voor werkgevers niet aantrekkelijk maakt deze jongeren in dienst te nemen.

“Het feit dat Spanje minderjarige migranten een verblijfsvergunning verleent, heeft niet veel zin als deze kinderen na hun achttiende niet in de gelegenheid worden gesteld om aan het arbeidsproces deel te nemen. Dat leidt hen regelrecht naar de marges van de samenleving en maakt hen kwetsbaar voor sociale exclusiviteit”, zegt Lourde Reyzábal, directeur van ngo Fundación Raíces.

De Spaanse nationale ombudsman heeft zijn zorgen geuit over de nalatigheid bij het verlenen van verblijfsvergunningen aan minderjarige migranten zonder familie. Nadat aan het licht kwam dat de regioregering van Valencia niet voldeed aan de wettelijke plicht de documentatie te verzorgen, heeft hij het Openbaar Ministerie om opheldering gevraagd. In juli erkende het OM het bestaan van het probleem en heeft vervolgens in een schrijven aan de provinciale officieren van justitie opdracht gegeven toe te zien op een juiste afhandeling van de procedures. In het uiterste geval vraagt het OM bij de gevallen waarbij ongegrond geen verblijfsvergunning is verleend aan de officieren van justitie een gerechtelijke procedure tegen de consulaten te starten.