Het kostte vier jaar van intensieve werkzaamheden en voorbereiding om het unieke karakter aan te tonen van deze groene as in Madrid, die er prat op gaat de eerste met bomen omzoomde promenade, of wel een alameda, te zijn die in een Europese hoofdstad is ontworpen.
Na de promendade werden het paleis en de Buen Retiro-tuinen gebouwd, nu is het een onlosmakelijk geheel dat meer dan 350 jaar lang het centrum van de Spaanse Kroon was. Op dit moment bereidt de gemeenteraad van Madrid zich voor op de definitieve beslissing over het Paisaje de la Luz (Landschap van het Licht) – de officiële naam van de kandidatuur en een verwijzing naar de Verlichting. Op zondag 25 juli wordt de beslissing genomen.
Paseo del Prado al erkend
De gemeentelijke coördinator van het dossier, Mónica Luengo, wees er gisteren op dat de Paseo del Prado reeds erkend is vanwege zijn universele en uitzonderlijke waarde. Het opnemen van het Retiro daarentegen stuit op bezwaren: ‘Men zegt ons alleen de promenade op te nemen. Maar wij willen er tot het einde toe voor pleiten dat het niet tot één onderdeel beperkt blijft. Het Paisaje de la Luz is een combinatie van kunst, natuur en wetenschap die uniek is in de wereld.
Atypische kandidatuur
‘De kandidatuur van de promenades in Madrid is anders en uitdagend, omdat het gemakkelijker is om op de Unesco-lijst te komen als je iets heel bepaalds hebt, zoals een gotische kathedraal’, zegt Luengo. ‘Maar het Paisaje de la Luz is een cultureel gebied met een rijkdom die ook immaterieel is en waarin vele onderdelen samenkomen. Je moet een uitzonderlijkheid hebben die de basis is van je verzoek tot erkenning van de Unesco. Onze kandidatuur is spannend omdat ze rijk en vernieuwend is. Het is een menselijke groene ruimte, een plaats van natuur in de stad die van essentieel belang is voor het welzijn van de plaatselijke bevolking. Dit soort erfgoed is niet vertegenwoordigd en is moeilijk te herkennen,’ legt Luengo uit.
In de Overeenkomst inzake de bescherming van het cultureel en natuurlijk erfgoed van de wereld van 1972 wordt bepaald dat bepaalde plaatsen op deze planeet een ‘uitzonderlijke universele waarde’ bezitten en daardoor tot het gemeenschappelijk erfgoed van de mensheid behoren. Spanje is sinds 1984 aangesloten – er zijn 165 landen die het hebben geratificeerd – en kent 48 geregistreerde eigendommen. Hiermee staat Spanje in de top 10 staat van landen met de meeste erkenningen.
Vijfde erfgoed voor regio Madrid
In het geval van Madrid zou het, als het Paisaje de la Luz weet te overtuigen, het vijfde erfgoed zijn van de regio dat op de lijst komt, na het klooster van El Escorial, de stad Alcalá de Henares, het cultuurlandschap van Aranjuez en het beukenbos van Montejo. De Unesco beoordeelt elk jaar 25 nominaties.
Vanaf 2014 in actie
‘De gemeenteraad van Madrid kondigde in 2014, met burgemeester Ana Botella, het voornemen aan om de kandidatuur van de Paseo del Prado en het Retiro in te dienen en er werd een werkgroep opgericht met technici, deskundigen op dit gebied en universitaire professoren om het dossier voor te bereiden’ aldus de directeur-generaal van Cultureel Erfgoed, Luis Lafuente.
In de eerste week van oktober 2019 hebben vertegenwoordigers van Unesco een bezoek gebracht aan Madrid om de kandidatuur in detail te beoordelen. In november is een technische delegatie naar de Internationale Raad voor Monumenten en Landschappen in Parijs gegaan om vragen te beantwoorden. Ook is er nog schriftelijk contact geweest om onduidelijkheden weg te nemen.
De pandemie bracht het proces tot stilstand, maar ondertussen werkte Madrid verder aan zijn kandidatuur met een communicatieplan en het ontwerp van een logo voor el Paisaje de la Luz.
Model van de alameda
‘Het is niet ongewoon om meerdere malen het verzoek te doen bij de Unesco; het is lastig om de eerste keer aan de eisen te voldoen’, meldt Luengo. Hij benadrukt het historische belang van el Paisaje de la Luz dat Madrid in de 16e eeuw tot de meest duurzame hoofdstad van Europa maakte. Het model van de alameda, de brede promenade, werd geëxporteerd en diende als inspiratie voor andere Spaanse gebieden, zoals Sevilla, maar ook in het buitenland, met de Alameda in Mexico en de Paseo de los Descalzos in Lima.
Verlichting
De naam Paisaje de la Luz is geïnspireerd op de Verlichting, want met de komst van het koningshuis Bourbonin de 18e eeuw werd Madrid omgevormd tot een verlichte stad en werden de tuinen opengesteld voor alle burgers, waardoor een ruimte ontstond die gewijd was aan onderzoek en de verspreiding van kennis. Dit leidde tot de groei van kunstcollecties en wetenschappelijke centra in de directe omgeving, evenals politieke en economische instellingen zoals het Congres van Afgevaardigden, de Bank van Spanje en de Spaanse Koninklijke Academie. Ook vervoer, met het Atocha station dat mensen naar de stad verwelkomt. ‘Het is een combinatie van kunst, natuur en wetenschap die uniek is in de wereld, niet alleen in Europa,’ concludeert Luengo.
Beslissing met gevolgen
Dit weekend wordt de beslissing genomen. Voor Luis Lafuente brengt de wereldwijde erkenning van de kandidatuur, of deze nu gewonnen of verloren wordt, een grote verantwoordelijkheid voor het behoud van het eigendom met zich mee: ‘De mensen zullen de Paseo del Prado op een andere manier gaan bekijken, als het oudste natuurlijke stadslandschap van Europa en een route op zich die de toeristen er ook toe zal brengen om van het Retiro te genieten’.