Nergens vind je meer illegale hotels dan op Lanzarote, het meest noordoostelijk gelegen eiland van de Canarische archipel. Met name in de kleine gemeente Yaiza liep het uit de hand. Midden in het spectaculair vulkanisch landschap van zwarte rotsen, staat direct aan het strand het Sandos Papagayo hotel. De vergunning werd niet alleen al in 2007 ingetrokken door het Hooggerechtshof van de Canarische Eilanden. Het hotel overtreedt ook de wet omdat het te hoog is en een openbare toegang naar het strand blokkeert.
Vier meest ernstige gevallen
De witte massa beton is vaak vergeleken met het Algarrobico-hotel in Almeria – een ander symbool van ongecontroleerde bouwactiviteit. Er is echter één belangrijk verschil: het resort op Lanzarote is open voor het publiek. In deze zuidelijke hoek van het eiland bevinden zich ook andere illegale hotels, zoals Princesa Yaiza, Son Bou en Dream Gran Castillo. Samen worden ze beschouwd als de vier meest ernstige gevallen van de 44 complexen waarvan de vergunning door de rechtbanken op Lanzarote nietig is verklaard.
Lokale campagne ter bescherming van ecosysteem
Het unieke eiland is in zijn geheel een Unesco-biosfeerreservaat. Dertig jaar geleden was het en pionier in het aan banden leggen van stedelijke wildgroei nadat kunstenaar en milieuactivist César Manrique een lokale campagne leidde om het kwetsbare ecosysteem op het eiland te beschermen.
Zes van zeven burgemeesters veroordeeld
Maar in Lanzarote kwam ook een enorme vastgoedcorruptie aan het licht. Van de zeven gemeenten op het eiland, hebben er zes een burgemeester gehad die is veroordeeld voor een misdrijf in verband met bouw of onroerend goed. Het gaat om Yaiza, Teguise, Arrecife, San Bartolomé, Haría en Tinajo.
Talloze belangrijke figuren vervolgd
Wethouders, stadsplanners en ondernemers zijn juridisch vervolgd. Velen van hen belandden in de lokale gevangenis van Tahiche. Zelfs de almachtige Dimas Martin, voormalig voorzitter van de eilandsraad van Lanzarote en voormalig leider van de Partido Indepediente de Lanzarote (PIL), ontkwam uiteindelijk niet aan de lange arm van de wet.
Spoor van illegale hotels
De gebouwen zelf bleken echter moeilijk af te breken: de juridische strijd tegen stedelijke corruptie heeft een spoor van betonnen skeletten en illegale toeristenverblijven achtergelaten. Voor sommige, zoals het Sandos Papagayo-hotel blijkt een oplossing niet eenvoudig.
Op Lanzarote wel actie ondernomen tegen vastgoedcorruptie
“Lanzarote is niet corrupter geweest dan andere regio’s in Spanje. Hier is alleen wel actie ondernomen tegen de ongebreidelde stadsontwikkeling. Die had juridische stappen tot gevolg die corruptiezaken aan het licht hebben gebracht”, zegt Dolores Corujo, de huidige voorzitter van de eilandsraad.
Zij benadrukt dat door twee gemeenten, Yaiza en Teguise, “een groot aantal licenties is verleend in strijd met de geldende regels”. Volgens Corujo heeft het hotel Son Bou een sloopbevel gekregen van het gemeentehuis van Yaiza omdat het als illegaal wordt beschouwd en onmogelijk te legaliseren is. De eigenaren zijn in beroep gegaan en we wachten op de uitspraak van de rechtbank.
Hotel Princesa Yaiza is ook getroffen door de gedeeltelijke nietigverklaring van het algemene bestemmingsplan van Yaiza dat de bedoeling had het te legaliseren, waardoor het illegaal werd.”
Grootste zaak tegen het Sandos Papagayo hotel
De grootste zaak loopt momenteel tegen het Sandos Papagayo hotel. Volgens de eilandsraad pleegt dit hotel waarschijnlijk de grootste stedelijke overtreding aan de kust. Desondanks proberen zowel het verantwoordelijke bedrijf als de ambtenaren van Yaiza het te redden.
“We denken dat het hotel gelegaliseerd kan worden”, zegt Daniel Valenzuela, advocaat van dit toeristencomplex. Hij legt uit dat het legalisatieproces zou kunnen leiden tot de verwijdering van 111 van de 475 kamers en een gedeeltelijke sloop van de koepel. “Er is nog een lange weg te gaan voordat we kunnen praten over de sloop van het hotel”, zegt hij.
Hotel blokkeert toegang tot strand
Advocaat Irma Ferrer, die de burgervereniging Transparencia Urbana vertegenwoordigt, ziet het anders. Voor haar is het een onoverkomelijk probleem dat het gebouw een deel van de voetgangerstoegang tot het strand blokkeert. Dit stuk strand moet nu via het hotel worden bereikt, met behulp van een lift.
Vierdaagse ‘storm’ van stedelijke corruptie
Het Papagayo-hotel is een van de projecten die een vergunning kreeg tijdens een vierdaagse “storm” van stedelijke corruptie in 1998. Uit het vonnis van de provinciale rechtbank van Las Palmas in de zogenaamde Yate-zaak (de naam is een combinatie van de namen van de gemeenten Yaiza en Teguise) blijkt dat de toenmalige burgemeester van Yaiza, José Francisco Reyes, een groot aantal aan vergunningen op één dag verleende voor persoonlijk gewin. Deze vergunningen gaven toestemming voor de bouw van meer dan 1.500 toeristenbedden.
Volgens gerechtelijke documenten ontving de stad op 29 mei 1998 papierwerk voor vergunningsaanvragen voor de bouw van zeven grote hotels. Slechts twee dagen later, op 1 juni, waren deze allemaal goedgekeurd. Zoals de uitspraak aangeeft, werd dit gedaan met “volledige kennis van de onwettigheid van de concessies omdat zij duidelijk in strijd waren met met de destijds geldende stedenbouwkundige voorschriften.”
El Gincho-beweging ging strijd aan
De ecologen van het eiland begonnen samen met kunstenaar César Manrique de El Gincho-beweging. Daarmee startten ze een jarenlange strijd om het unieke door lava gevormde landschap van Lanzarote te beschermen. Advocaat Ferrer zegt dat ze niet serieus werd genomen totdat mensen in de gevangenis belandden. “Vroeger ging ik naar strafzaken waarin een hond een buurman had gebeten en daar waren de rechter, de officier van justitie, de advocaat van de particuliere aanklager, de advocaat van de verdediging en de vertegenwoordiger van de verzekeringsmaatschappij”, zegt ze. “Maar toen een burgemeester een verklaring moest afleggen in een zaak van vastgoedcorruptie, kwam de officier van justitie niet opdagen, de rechter wist van niets en stond ik alleen tegenover 15 advocaten.”
Opvallende macht van lokale elite
De intensivering van het onderzoek naar bouwcriminaliteit had veel te maken met de komst op het eiland van aanklager Ignacio Stampa en, enige tijd later, Javier Ródenas. “Lanzarote is heel bijzonder; de macht van de lokale elite is opvallend. Toen ik hier als buitenstaander aankwam, had ik het gevoel dat er verschillende autoriteiten waren waarvan niemand het in zijn hoofd zou halen die te ondervragen of te verraden”, zegt Stampa. “Bovendien is het een kleine gemeenschap en is er niemand die geen familielid of vriend is van een corrupte persoon of zakenman. Deze corrupte figuren controleren ook veel van de financiën. Dat maakt het erg moeilijk als je in een positie bent zoals die van Irma Ferrer of mijzelf. “Jij bent de vijand en ze vliegen je naar je strot.”
Operatie Union
Het verhaal kreeg een nieuwe wending toen een politicus van de Socialistische Partij (PSOE), Carlos Espino, meldde dat een zakenman hem probeerde om te kopen om een ontwikkelingsproject goed te keuren. Dit leidde tot het inzetten van undercoveragenten van de Centrale Operationele Eenheid (UCO) van de Guardia Civil, in de zogenoemde Operación Union.
Telefoons aftappen
“Vanaf het moment dat ze op het eiland telefoons begonnen af te tappen, kwam alles naar buiten”, zegt Isabel Lusarreta, directeur van nieuwsplatform La Voz de Lanzarote, die zich intensief verdiept heeft in het corruptienetwerk op Lanzarote. “Het ene [afgetapte] telefoontje leidde tot het andere. Hierbij kwamen zaken aan het licht die absoluut niets te maken hadden met wat oorspronkelijk werd onderzocht. Zo werd Operatie Union uiteindelijk opgesplitst in verschillende onderzoeken.
Arrestatie van voorzitter eilandraad
In de zoektocht naar de hoofdpersoon achter een plan om illegale commissies te innen gebruikten UCO-agenten telefoontaps die hen naar de Tahiche-gevangenis leidden. Dit resulteerde in de arrestatie van Dimas Martin, voormalig voorzitter van de eilandsraad, voormalig burgemeester en leider van de Partido Indepediente de Lanzarote (PIL). Op dat moment zat hij al een achtjarige gevangenisstraf uit wegens de illegale bouw van een agro-industrieel complex in Teguise. Ondanks zijn detentie, had hij instructies weten te geven aan de raadsleden van de gemeente Arrecife om betalingen van zakenlieden te eisen. Dat blijkt uit opnames en documenten die in zijn cel werden gevonden. Martin werd in 2019 naar aanleiding van Operatie Union opnieuw veroordeeld tot een gevangenisstraf.
Strijd eist zijn tol
Ferrer gaat elke vrijdag als vrijwilliger naar de Tahiche-gevangenis om juridisch advies te geven aan gevangenen, maar ze vermijdt Module 2, want “daar zit iedereen”. Na jaren van beproevingen, beledigingen en druk, erkent ze dat de strijd zijn tol heeft geëist, zeker gezien de grootte van het eiland. Ze gelooft echter dat zij en anderen het juiste hebben gedaan. “Het was wat we moesten doen, anders waren we veel slechter af; zelfs als ze ons eruit schoppen en we het eiland moeten verlaten”, zegt ze.
Ondertussen zijn de betonnen skeletten de stilzwijgende getuigen van de coruptie en hebzucht op het eiland. Ooit gepromoot als luxe toeristencomplexen zijn ze nu niet meer dan ruïnes bedekt met graffiti en gevuld met afval, thuisbasis van daklozen en krakers.