Diverse experts in Spanje vragen zich dit af in het licht van het feit dat vaccins in de regel niet verplicht zijn, maar dat deze coronapandemie met zodanig verstrekkende gevolgen wel argumenten geeft om daar veranderingen in te brengen.
Bio-ethiek
Zoals elke behandeling die het lichaam ‘binnendringt’ en daarmee de persoonlijke autonomie raakt, is er toestemming nodig voor het toedienen van deze vaccinaties. Dat is volgens Àngel Puyol, lid van de Catalaanse commissie voor Bio-ethiek en hoogleraar ethiek aan de Autonome Universiteit van Barcelona (UAB), een diepgaand principe van de bio-ethiek. ‘Ze zijn optioneel en zo hoort dat ook’, benadrukt hij. Daarom gelooft hij niet dat in dit opzicht met het Sars-CoV-2-vaccin er iets zal veranderen in landen als Spanje. Daarnaast wijst Puyol op de moeilijkheid om een dergelijke verplichting op te leggen: wie oefent de dwang uit, en hoe, met sancties?
Pedagogische weg voor draagvlak
Miguel Pastor García, voorzitter van de Spaanse Vereniging voor Bio-ethiek en Medische Ethiek (AEBI) en hoogleraar celbiologie aan de Universiteit van Murcia, vindt dat de verplichting ‘onevenredig zou zijn; ‘Je moet in plaats daarvan de pedagogische weg inslaan en mensen het nut van het vaccin duidelijk maken, met goede informatie – transparant en wetenschappelijk – en op basis daarvan de toestemming van mensen krijgen. Een dergelijk bewustzijn zal ertoe bijdragen dat het solidariteitsgevoel zich in dit opzicht beter ontwikkeld’.
Boemerang-effect
Pastor García gelooft dat het verplicht stellen van een vaccin als ‘een boemerang zou kunnen werken en juist een grotere weerstand tegen het vaccin kan genereren’. Bovendien: aan wie zou prioriteit gegeven moeten worden bij immunisatie? ‘Het lijkt mij dat we het er allemaal over eens zijn dat het vrijwillig aangeboden moet worden aan degenen die het meest kwetsbaar zijn voor de ziekte of aan groepen die sterk aan het virus worden blootgesteld’, zegt hij.
Een zekere verplichting bij bepaalde groepen
Fernando Moraga-Llop, vice-voorzitter van de Spaanse Vereniging voor Vaccinatie, denkt hier anders over. Volgens hem zou er een zekere verplichting opgelegd kunnen worden bij groepen die kwetsbaar zijn voor het virus of die werkzaam zijn in bepaalde sectoren.
Moraga-Llop geeft als voorbeeld: ‘Kinderartsen hebben altijd geprobeerd om verplichting te vermijden, maar temidden van een pandemie zou het bij vaccinatie niet toelaatbaar zijn dat iemand met een hoog risico op ernstige ziekte besmet raakt omdat de persoon die voor hem of haar zorgt niet is ingeënt’. Zo haalt het gezondheidspersoneel in Spanje elk jaar niet eens 50 procent vaccinatie tegen de griep.
60 procent dekking al genoeg
Deze specialist wijst erop dat de vaccinatie een brede dekking nodig heeft, een immunisatie van de bevolking die de overdracht van het virus stopt. Niet nodig is om de hele bevolking te vaccineren, maar 60 procent zou al voldoende kunnen zijn denkt hij.
Puyol stelt dat er ‘een morele verplichting’ is voor elk individu (of voor wie er vaccins beschikbaar zijn) om zich te laten inenten. Het is niet alleen om zichzelf tegen infectie te beschermen, maar om de collectieve immuniteit te creëren waarmee ook anderen beschermd worden, vooral mensen uit kwetsbare groepen en die zelf niet gevaccineerd kunnen worden vanwege bestaande aandoeningen.
Angst en wantrouwen
Pastor denkt dat de epidemische situatie ongetwijfeld voor bewustzijn bij de meeste risicogroepen en de hele bevolking zorgt, maar er zijn altijd gezonde mensen die zich misschien aangesproken voelen of niet solidair zijn. Bovendien wekt het bij sommige mensen angst en wantrouwen omdat het nieuwe vaccins zijn die snel worden gemaakt en gecommercialiseerd. Tijdens de Mexicaanse Griep-epidemie in 2009 was er al een krachtige antivaccinatiebeweging.
Veilig vaccin in belang van regeringen
Rafael Vilasanjuan, voormalig algemeen-voorzitter van Artsen zonder Grenzen en nu directeur onderzoek en ontwikkeling bij het internationaal gezondheidscentrum ISGlobal, onderstreept dat alle regeringen de eersten zijn die er zorg voor willen dragen dat het vaccin veilig is. Die willen niet achteraf hoeven betalen voor eventuele compensatie voor ongewenste effecten.
Verplichting om groepsimmuniteit te bereiken
In landen waar de tegenstand tegen vaccins groot is, zoals in de Verenigde Staten, waar veel mensen niet eens een mondkapje willen dragen, stellen sommige experts dat er wel een verplichting moet komen om groepsimmuniteit te bereiken. Er zijn al staten of instellingen (leger, gezondheidszorg) waar bepaalde vaccins een verplichting hebben.
Voldoende morele rechtvaardiging
Britse hoogleraren Ethiek, Filosofie en Recht aan de Universiteit van Oxford hebben over deze kwestie gedebatteerd en studies erover gepubliceerd in The British Medical Journal. Ze geloven niet dat de verplichting zal worden afgedwonen, maar stellen dat de pandemie en de effecten ervan, die wereldwijd al 1,3 miljoen doden en miljoenen zieken heeft veroorzaakt, een voldoende morele rechtvaardiging biedt om vaccinatie verplicht te stellen. Bovendien zouden dezelfde rechtvaardigingen daarvoor gelden als die regeringen tot nu toe hebben gebruikt voor lockdowns, mobiliteitsbeperkingen, bedrijfssluitingen en quarantaines, zo stellen deze wetenschappers.
Prikkels
Een van de experts, Julian Savulescu, gaat een stap verder en ziet zelfs een rechtvaardiging voor prikkels aan degenen die zich laten inenten, zoals economische, maar bij voorkeur ‘in natura’, zoals vrijstellingen van het dragen van een masker.
Zachte dwang
Vilasanjuan is van mening dat een vaccin niet verplicht kan worden gesteld, maar gelooft wel dat als het virus aanhoudt en het vaccin breder beschikbaar wordt, dat er landen zullen zijn die het gaan eisen om het land binnen te komen.
Puyol kan zich een min of meer zachte dwang voorstellen in werk- of opleidingsomgevingen. Bijvoorbeeld dat je niet in aanmerking komt voor bepaalde banen als je niet gevaccineerd bent of dat je je niet kunt inschrijven bij een bepaalde onderwijsinstelling.
De toegang van iedereen tot het vaccin roept ook vragen op. ‘Is het ethisch verantwoord wanneer kwetsbare groepen in veel landen ongevaccineerd blijven?’ vraagt Puyol en geeft zelf het antwoord nee. Het zou ook geen zin hebben om landen buiten de boot te laten vallen, als het doel is om een wereldwijde immunisatie te bereiken, aangezien we te maken hebben met een pandemie.
Vilasanjuan schat dat 20 tot 25 procent van de wereldbevolking in het eerste jaar dat er vaccins op de markt zijn, zal worden gevaccineerd. Dit zegt hij op basis van berekeningen van het Covax-initiatief, gesponsord door de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) en de internationale vaccinatiealliantie Gavi, waar al 92 landen om hulp hebben gevraagd bij de te bereiken Covid-immunisatie.
De prijsfactor
Dan is er nog de prijsfactor. Vilasanjuan wijst erop dat het Pfizer-vaccin voor veel landen en zelfs voor hulporganisaties onbetaalbaar is. Er wordt gezegd dat het 33 euro gaat kosten, terwijl de 18 vaccins die kinderen in hun eerste twee levensjaren in Afrika nodig hebben in totaal minder dan 2 euro kosten, zo vergelijkt hij.
Op dezelfde manier wordt gesproken over dat veel landen geen toegang zullen hebben tot de meest innovatieve vaccins die gebruik maken van de nieuwste technologie, zoals die van Pfizer en Moderna, maar alleen tot degenen die conventionele methoden gebruiken (virale vectoren, geïnactiveerde virussen, viruseiwitten), zoals die worden gemaakt door andere laboratoria of Rusland, China en India, en die toegankelijker, gemakkelijker te produceren en te distribueren zijn.
Ze kunnen allemaal even effectief zijn, maar dat er vanaf het begin vaccins zijn voor de rijken en vaccins voor de armen, is dat ethisch verantwoord?
Mee eens of niet?
La Vanguardia heeft een kleine enquete op de website geplaatst met de vraag of het Covid-19-vaccin verplicht moet worden gesteld of niet. 50.28 procent van de lezers (25.726) antwoordt daar ‘ja’ op en 49.72 procent (25.437) wil dat niet.