Else Beekman
In de politiek worden de problemen van het platteland vaak over het hoofd gezien, maar zondag was de ontvolking en de gevolgen daarvan een van de belangrijkste thema\’s van de verkiezingscampagne. Zozeer zelfs dat een van de deelnemende partijen onder de naam España Vaciada (Het Lege Spanje) campagne voerde. En de kans dat de partij toetreedt in het parlement lijkt volgens de peilingen haalbaar.
Sinds 2009 bevolkingsafname
Feit is dat de bevolking in Castilla y León sinds 2009 afneemt. In de afgelopen 20 jaar hebben zes van de negen provincies van Castilla y León inwoners verloren, en 86% van de gemeenten. In meer dan de helft van de gemeenten zijn in 2021 geen kinderen geboren en minder dan 20% van de gemeenten beschikt nog over openbare kleuter-, basis- of middelbare scholen op hun grondgebied. Het komt erop neer dat bijna acht op de tien gemeenten in dit gebied (77%) het risico lopen te ontvolken. Een veel gebruikte drempel voor ontvolking is een bevolkingsdichtheid van minder dan 12,5 inwoners per km2). ‘Als er niets van buitenaf met deze dorpen gebeurt, zijn ze gedoemd te verdwijnen, er is geen oplossing’, verklaart een demograaf. Het verlies van inwoners betekent dat degenen die in de dorpen blijven, over steeds minder voorzieningen beschikken.
Terug in de tijd
Het proces van ontvolking in Castilla y León gaat ver terug in de tijd. In het bijzonder speelde de ontwikkeling van de industrie in Baskenland, Catalonië en Madrid in de tweede helft van de vorige eeuw een rol. Daardoor gingen honderdduizenden Castilianen, vooral uit de armste bevolkingsgroepen, op zoek naar betere kansen. In de jaren zestig, zeventig en tot in de jaren tachtig leek de situatie wat beter, omdat, hoewel veel mensen wegtrokken, dit werd gecompenseerd door een hoog vruchtbaarheidscijfer’, verklaart Alberto del Rey, hoogleraar sociologie en doctor in de demografie aan de universiteit van Salamanca (USAL).
Daling geboortecijfer
De daling van het aantal geboorten in de loop van de jaren tachtig bracht echter een ernstiger demografisch probleem aan het licht. ‘In de jaren tachtig kwamen er mensen bij met een wat hogere opleiding, zij hadden behoefte aan banen die niet in de dorpen werden aangeboden,’ legt Del Rey uit.
Migranten
In het midden van de jaren negentig heeft de komst van miljoenen migranten, vooral uit Latijns-Amerika en Oost-Europa, geholpen om de ontvolking te camoufleren. Toch kwam het gebrek aan demografische kracht in vergelijking met de rest van het land aan het licht. ‘Castilla y León zag dat het achterop raakte’, vat José Luis Sánchez, hoogleraar menselijke geografie aan de universiteit van Salamanca, samen. Na de grote financiële crisis van 2008 nam de instroom van migranten af. Meteen werd duidelijk dat de regionale bevolking niet voor groei zorgde. Er kwam een interne herverdeling op gang; er waren niet veel mensen meer op het platteland om te vertrekken, jongeren bleven weggaan en er deed zich een tweede fenomeen voor dat zich nog niet eerder had voorgedaan en dat de alarmbellen deed rinkelen: het verlies van dynamiek in de provinciehoofdsteden’, benadrukt José Luis Sánchez.
Een ‘onomkeerbaar’ proces
De twee deskundigen zijn het erover eens dat de huidige situatie een onomkeerbaar punt heeft bereikt. ‘Vanuit het oogpunt van de bevolking is het niet mogelijk om het proces om te keren. In veel dorpen zijn er geen jonge mensen die kinderen kunnen krijgen. Er zijn dorpen waar al 10 of 15 jaar geen enkele geboorte is geregistreerd en er zijn veel bejaarden. Er zijn dorpen waar de gemiddelde leeftijd meer dan 60 jaar bedraagt’, aldus Del Rey.
Dat maakt het bevorderen van beleid om het geboortecijfer te stimuleren onmogelijk. ‘Als er in de dorpen geen vrouwen tussen de 20 en 35 jaar zijn, wie krijgt er dan kinderen,’ vraagt Del Rey zich af. ‘We zitten in negatieve groei. Op het platteland sterven in het algemeen meer mensen dan er geboren worden’, aldus Sánchez. ‘De economie van de regio is niet in staat banen te scheppen, zelfs niet voor de eigen bevolking, laat staan voor mensen van buiten. De vooruitzichten zijn uiterst gecompromitteerd,’ voegt hij eraan toe.
‘Het is een absoluut verlies van levenskwaliteit’
De gevolgen van de ontvolking zijn al jaren voelbaar. De massale sluiting van medische centra, bars, bankkantoren, apotheken en zelfs kerken maakt het leven steeds moeilijker voor degenen die verkiezen te blijven of geen alternatief hebben. ‘Het ernstige drama van de ontvolking van vandaag is dat de mensen die in de dorpen blijven, over steeds minder voorzieningen beschikken. Het is een absoluut verlies van de kwaliteit van leven,’ zegt Del Rey. ‘We hebben dorpen met infrastructuurproblemen, slechte kwaliteit internet, geen telefonisch bereik…Mensen die in ontvolkte gebieden wonen, hebben niet dezelfde rechten en diensten als mensen die op andere plaatsen wonen, en daar moet de nadruk op liggen,’ voegt hij eraan toe.
Wat zegt Sánchez?
Deze overweging wordt ook door premier Sánchez gedeeld. ‘Deze mensen zijn burgers zoals iedereen. Zij hebben recht op fatsoenlijke openbare diensten van dezelfde kwaliteit als een stedeling. Ofwel worden de diensten een beetje ondersteund, ofwel zullen deze mensen uiteindelijk vertrekken,’ besluit de Spaanse premier.