Else Beekman
Wetenschappers slaan alarm: een instorting van de oceaanstroming AMOC kan Spanje ijzige winters én zinderende zomers bezorgen.
De AMOC, een cruciaal klimaatsysteem in de Atlantische Oceaan, verzwakt snel. Volgens een recent klimaatonderzoek van de Universiteit Utrecht dreigt deze ‘warmtepomp van het noordelijk halfrond’ nog deze eeuw stil te vallen — met verstrekkende gevolgen voor Europa, waaronder extreme kou én hitte in Spanje.
Over de specifieke gevolgen van de instorting voor Spanje gaf afgelopen mei de Duitse klimaatwetenschapper Stefan Rahmstorf een lezing in Madrid. Hij is wereldwijd expert op het gebied van oceaanstromen en klimaatverandering, Daarom komen zijn inzichten ook aan bod in dit artikel.
Wat is de AMOC en waarom is die belangrijk?
AMOC staat voor de Atlantic Meridional Overturning Circulation (AMOC). In het Nederlands: de Atlantische Meridionale Circulatie. Dit is een ingewikkeld systeem van oceaanstromen dat als een soort transportband warmte van de tropen naar het noorden transporteert. Warm water stroomt naar het noorden, koelt af en zinkt naar de diepte en keert dan koud weer terug naar het zuiden.
De AMOC speelt een cruciale rol in het klimaat op het noordelijk halfrond. Dankzij dit systeem blijft het weer relatief zacht in Europa, ook in de winter. De laatste jaren blijkt uit verschillende studies dat deze stroming steeds zwakker wordt.
Greenpeace: Spaanse kust zwaar onder druk door klimaat en bouwwoede
Eerste gevolgen van verzwakking AMOC al merkbaar
Volgens de Duitse klimaatwetenschapper Stefan Rahmstorf is het verzwakken van de AMOC inmiddels een feit en zijn de eerste gevolgen al merkbaar in Europa, inclusief Spanje. Tijdens een lezing aan de Universiteit van Madrid in mei sprak hij van een “geleidelijke dood” van de AMOC. Daarbij wees hij op de zichtbare koude vlek in de Noord-Atlantische Oceaan, ten zuiden van Groenland. Deze afkoeling contrasteert sterk met de opwarming elders op de wereldkaart en wijst op een dalend warmteaanbod vanuit de oceaan.
Wat als de AMOC instort?
De Nederlandse onderzoekers hebben met behulp van een geavanceerd klimaatmodel in kaart gebracht wat er zou gebeuren als de AMOC daadwerkelijk instort. Iets wat mogelijk nog deze eeuw kan gebeuren.
De uitkomsten noemen wetenschappers erg verontrustend. Want zelfs als de aarde met ‘maar’ 2 graden opwarmt ten opzichte van het pre-industriële niveau, kan een instorting van de AMOC leiden tot ijzige winters in grote delen van Europa. In sommige regio’s kunnen temperaturen dalen tot -48 graden. In Spanje zullen de effecten minder extreem zijn, maar nog wel steeds ingrijpend.
Rahmstorf benadrukte in zijn lezing in Madrid dat deze oceaanstroming een essentieel systeem van warmtetransport is. Het verplaatst wel 50 keer zoveel energie als het totale menselijke energieverbruik. Het stilvallen ervan kan leiden tot dramatische herverdelingen in temperatuur en neerslagpatronen wereldwijd. Expliciet zouden extreme weersomstandigheden toenemen. Denk aan langdurige hittegolven in Zuid-Europa en de druk die dit legt op landbouw en voedselvoorziening.
Wat betekent dit voor Spanje?
In Spanje zouden bepaalde gebieden temperaturen tot -8 graden kunnen ervaren. In delen van Andalusië zouden minimumtemperaturen in de winter makkelijk kunnen dalen tot -4 graden. Maar met name het centrale deel van het land, op de hoogvlakte, zou lange periodes van strenge vorst tegemoet gaan. Daar zou een maand lang nachten onder het vriespunt waarschijnlijk zijn. Voor de industriële tijden waren dat er slechts 23.
Vooral in Spanje, waar grote delen afhankelijk zijn van seizoensgebonden landbouw en waar infrastructuur niet berekend is op extreme kou, kunnen de gevolgen groot zijn.
De andere kant van het verhaal is dat zomers ook heter worden. In centraal Spanje worden dan tot 72 dagen boven de 30 graden verwacht, een flinke toename ten opzichte van de 46 dagen vroeger.
Paradox: meer hittegolven ondanks afkoeling
Volgens Rahmstorf heeft de huidige afkoeling in het Noord-Atlantische gebied al invloed op de luchtdruksystemen boven Europa. Paradoxaal genoeg leidt dit tot méér hittegolven in Zuid-Europa. Spanje bevindt zich in een klimaatzone waar de effecten van afkoeling en opwarming elkaar niet uitsluiten, maar juist versterken. “De AMOC vertraagt al, en dat heeft nú al gevolgen voor het Iberisch schiereiland,” aldus de klimaatwetenschapper.
Geen oplossing voor klimaatverandering
Onderzoekers benadrukken dat deze afkoeling géén correctie is op de opwarming van de aarde. Mensen die denken ‘mooi, dan heffen de gevolgen van het stilvallen van de AMOC de opwarming van de aarde op’, komen bedrogen uit. Het is eerder een symptoom van een ontregeld klimaatsysteem. Zo’n onevenwichtige situatie brengt grote risico’s met zich mee voor landbouw, energievoorziening en gezondheid.
“Een instorting van de AMOC is geen nieuw ijstijdscenario, maar een verschuiving van klimaatproblemen,” aldus klimaatonderzoeker R. van Westen. Terwijl Europa afkoelt, kunnen andere regio’s, zoals de VS, juist extra opwarming ervaren.
Ook Rahmstorf benadrukte dat we niet kunnen wachten op absolute zekerheid. Tijdens zijn lezing riep hij op tot snelle en drastische vermindering van broeikasemissies. “We staan op het punt het klimaatdoel van 1,5 graad te overschrijden. De enige uitweg is het versneld stoppen met fossiele brandstoffen.”
Onzeker maar reëel risico
Het blijft lastig te voorspellen wanneer en of de AMOC zal instorten. Maar het risico wordt door wetenschappers serieus genomen. Volgens Van Westen zou het vermijden van zo’n scenario een wereldwijde prioriteit moeten hebben. Een instorting van de AMOC kan leiden tot een wereld die niet alleen warmer, maar ook veel instabieler wordt.
Stefan Rahmstorf waarschuwde tot slot dat het kantelpunt van de AMOC mogelijk ongemerkt wordt overschreden: “Het systeem verandert nu zo snel dat we het moment van instorting misschien pas achteraf herkennen.” Volgens hem onderschat het IPCC het risico en de snelheid van de ontwikkelingen. “De AMOC is al veroordeeld. Ze zal langzaam sterven.”
Sánchez: “Spanje moet zich wapenen tegen klimaatverandering” na ongekende natuurbranden