Else Beekman
Als je de laatste tijd wakker wordt met een knoop in je maag bij het lezen van nieuws over bosbranden, droogte of de stijgende zeespiegel, dan ben je niet de enige: je zou last kunnen hebben van klimaatangst. In Spanje is deze angst gegroeid na de DANA-ramp in Valencia. Naast de zichtbare schade van verloren levens, overstroomde straten, ingestorte muren en vernielde oogsten bleef klimaatangst als iets onzichtbaars hangen.
Een gevoel van onbehagen en onzekerheid over een veranderend klimaat is volgens een recent gepubliceerde studie na de DANA-ramp dus toegenomen, vooral in de regio Valencia zelf. Door uitzonderlijk veel neerslag in korte tijd veranderden straten in kolkende rivieren die bruggen vernielden, duizenden auto’s meesleurden, talloze garages, bedrijfspanden en woningen binnendrongen en 237 levens eisten. Duizenden gezinnen zaten dagenlang zonder stroom, water, eten of toegang tot hun woning. Voor veel bewoners werd klimaatverandering op deze dag tastbaar.
Volgens een onderzoek van de Katholieke Universiteit van Valencia, in samenwerking met het Spaans Centrum voor Sociologisch Onderzoek (CIS), heeft deze ervaring een duidelijke mentale impact gehad. Mensen die direct werden getroffen, blijken sindsdien alerter en angstiger te zijn. De onderzoekers spreken over een “nabijheidseffect”: van hoe dichterbij je het meemaakt, hoe groter het emotionele effect is.
Wat is klimaatangst precies?
Klimaatangst is geen officiële diagnose, maar de term duikt wel steeds vaker op. Het gaat om gevoelens van machteloosheid, ongerustheid of somberheid over de staat waarin het klimaat zich bevindt en de effecten daarvan op ons dagelijks leven. Volgens onderzoeksleider Alexis Cloquell is het een volkomen begrijpelijke reactie. “Mensen zien dat het klimaat verandert en merken dat het hun leven direct raakt. Dat roept emoties op, en dat is logisch.”
Het onderzoek toont aan dat vooral vrouwen en jongeren vaker dit soort gevoelens hebben. Onder vrouwen jonger dan 35 zegt bijna 40 procent zich ernstig zorgen te maken over het klimaat. Ook mensen zonder baan of die zich in een onzekere woonsituatie bevinden, blijken vaker last van angstgevoelens rond het klimaat te hebben.
Zorgen verdwijnen niet vanzelf
Opvallend is dat ook zes maanden na de DANA veel mensen zich nog steeds zorgen maakten. In de provincie Valencia zegt meer dan de helft van de ondervraagden dat ze vrezen voor een herhaling. En elke keer als het flink regent, komt dat gevoel weer terug. “De storm was niet alleen een natuurramp, maar ook mentaal belastend,” aldus Cloquell.
Volgens de onderzoekers zou dit aspect in het klimaatbeleid meer aandacht moeten hebben. Tot nu toe ligt de nadruk vooral op preventie en infrastructuur, maar de mentale gevolgen blijven onderbelicht. En deze gevolgen kunnen zeker bij herhaalde rampen flink doorwerken in het dagelijks leven.
Wat te doen tegen klimaatangst?
Klimaatangst hoeft niet alleen maar negatief te zijn. Het kan ook de aanleiding zijn voor positieve verandering. Experts adviseren om die gevoelens niet weg te stoppen, maar juist te gebruiken als motivatie. Mensen kunnen gaan meehelpen aan lokale duurzame projecten, over hun angsten praten of zich verdiepen in wat er wél kan. Dat alles vergroot het gevoel van controle en kan het gevoel van machteloosheid doorbreken.
Traditionele manieren om met angst om te gaan focussen vaak op rust, beweging of therapie, maar helpen zelden om iets te veranderen aan de oorzaak van klimaatangst. Wat wel helpt? In beweging komen. Letterlijk en figuurlijk.
1. Ondersteun anderen
Een directe manier om je bezorgdheid om te zetten in actie, is door mensen te steunen die al te maken kregen met klimaatrampen. Bijvoorbeeld via een donatie aan een organisatie die noodhulp biedt of zich inzet voor natuurherstel. Kleine bijdragen kunnen grote betekenis hebben. Zowel voor hen die geholpen worden, als voor je eigen gevoel van grip.
2. Maak het bespreekbaar op je werk
Breng het onderwerp klimaat aan op de werkvloer. Werkgevers spelen een rol, en jij ook. Laat weten dat je duurzaamheid belangrijk vindt. Vraag je organisatie om niet alleen naar winst te kijken, maar ook naar impact. Zeker jonge mensen verwachten van bedrijven een actieve rol. En wie werkt voor een organisatie met een duidelijke maatschappelijke missie, voelt zich vaak meer betrokken en mentaal sterker.
3. Zoek verbinding
Deel je zorgen met anderen. Of het nu met vrienden is, in een buurtgroep of online: praten over klimaatangst lucht op en verbindt. Het gevoel dat je niet alleen staat in je zorgen, helpt om die angst hanteerbaar te maken. Samen sta je sterker.
Met kleine, haalbare stappen kun je die verlammende angst ombuigen naar iets constructiefs. Niet omdat het daarmee opgelost is, maar omdat je actief betrokken bent bij een verandering die groter is dan jezelf.
“We kunnen niet alles zelf oplossen,” zegt Cloquell, “maar we kunnen wel iets doen. En juist dat besef geeft mensen veerkracht.”
Sánchez: “Spanje moet zich wapenen tegen klimaatverandering” na ongekende natuurbranden