Else Beekman
Spanje zit met een forse demografische uitdaging in zijn maag. De bevolking krimpt, vergrijst en het binnenland loopt leeg. Daarom heeft de regering miljarden uitgetrokken om de ontvolking van het binnenland tegen te gaan. Het opgestelde plan daartoe blijkt nu volgens de Rekenkamer op meerdere fronten zeer gebrekkig. Onderzoekers twijfelen sterk over de effecten van het plan. Bovendien toont het rapport aan dat de uitvoering hapert en het geld niet altijd op de juiste plekken terechtkomt.
Spanje is, na Estland, Finland en Letland, het vierde land met de meeste gemeenten die risico lopen op ontvolking. Het gaat om 42,2% van alle gemeenten. Om het tij te keren lanceerde de Spaanse regering in 2019 de ‘Estrategia Nacional frente al Reto Demográfico’ (Nationale Strategie tegen Demografische Uitdaging). In het in 2021 gepresenteerde plan door het ministerie van Ecologische Transitie en Demografische Uitdaging stonden 130 maatregelen, die voor zo’n 13,4 miljard euro uitgevoerd zouden moeten worden tussen 2021 en 2023.
Sterke vergrijzing Spaanse steden terwijl gezinnen vertrekken
De Spaanse Rekenkamer noemt nu dit bedrag niet alleen overdreven, het is ook slecht onderbouwd. Slechts een derde van het totaalbedrag zou gericht zijn op gebieden met een sterke bevolkingskrimp. De rest betreft bredere maatregelen waarvan het effect op het platteland beperkt is, of zelfs niet aantoonbaar.
Woningaanbod en mobiliteit zwaar onderbelicht
De Rekenkamer ziet dat de belangrijkste oorzaken van ontvolking zoals werkgelegenheid, onderwijs en voorzieningen, deels worden aangepakt. Toch laat het rapport op andere cruciale vlakken steken vallen. Slechts 0,8% van het budget wordt bijvoorbeeld besteed aan betaalbare huisvesting en 1,2% aan mobiliteit, terwijl deze factoren volgens deskundigen en belanghebbenden juist cruciaal zijn voor leefbaarheid in dunbevolkte regio’s.
Bureaucratie werkt belemmerend
Bovendien loopt de uitvoering van het plan tegen organisatorische problemen aan omdat de verantwoordelijke overheidsinstantie tot 2023 onderbezet was. Van de 35 functies zijn er nog altijd 12 niet ingevuld. Daarbij is de instantie slecht ingebed in hogere bestuursorganen en heeft zij onvoldoende invloed op het overheidsbeleid. Ook ontbreekt een centrale gegevensverzameling, waardoor de overheid geen overzicht heeft van waar het geld precies naartoe gaat.
Belangrijke doelen blijven liggen
Een deel van de maatregelen kon zelfs niet worden uitgevoerd doordat financiering uitbleef. Van de 130 maatregelen zijn er inmiddels 17 geschrapt. Ook het beloofde ‘Observatorio del Reto Demográfico’ (Observatorium voor Demografische Uitdaging), bedoeld om beleid te baseren op degelijk onderzoek, is nog altijd niet opgericht.
Reactie van de regering
In reactie op het rapport van de Nationale Rekenkamer stelt het verantwoordelijke ministerie dat het al aan verbeteringen werkt. Men werkt samen met het Ministerie van Financiën om demografische effecten in de toekomst beter mee te nemen bij de opstelling van de begroting. Ook zou het observatorium er alsnog komen. Desondanks blijft de Rekenkamer achter zijn kritiek staan: het plan tegen ontvolking blijft zonder duidelijke doelen, concrete budgetten en een stevige uitvoeringsstructuur vooral een papieren tijger.
Zo wil Andalusië honderden dorpen redden van leegloop