Saskia Plazier
Op het Spaanse platteland ligt het werk voor het oprapen. Vooral in de zorg, techniek en de bouwsector is de vraag naar personeel groot. In het Spaanse binnenland liggen talloze kleine, soms half verlaten dorpen waar het al jaren moeilijk is om banen te vervullen. Toch laten veel migranten deze plaatsen links liggen, terwijl de behoefte aan arbeidskrachten blijft groeien. Wat houdt arbeidsmigranten tegen om zich juist dáár te vestigen?
Nadat Spanje onder Franco jarenlang geïsoleerd was, trok het land vanaf de jaren 90 mondjesmaat meer immigranten aan. Volgens de laatste cijfers van het Spaanse migratieministerie neem het aantal migranten nog steeds toe en is inmiddels bijna 14% van de bevolking in het buitenland geboren. Maar waarom kiezen zij zo zelden voor het platteland? De belangrijkste redenen die genoemd worden zijn duidelijk: weinig beschikbare of goede woonruimte, gebrek aan vervoer en infrastructuur én het risico op sociaal isolement. Juist die factoren zorgen ervoor dat migranten hun kansen toch vooral in de grotere steden zoeken, ook al ligt de meeste werkgelegenheid elders.
Drie grote drempels
Organisaties die met migranten werken, wijzen erop dat deze drempels bekend zijn, maar ook hardnekkig om aan te pakken. Het eerste grote probleem is woonruimte. De paradox is dat er in veel dorpen leegstand is, maar dat eigenaren hun huizen niet willen verhuren omdat ze verouderd zijn en gerenoveerd moeten worden. Met de vaak maar kortlopende huurcontracten is het voor verhuurders niet aantrekkelijk om te investeren in een dakreparatie of een nieuwe boiler.
Een tweede drempel is het vervoer. Veel migranten hebben geen auto of erkend Spaans rijbewijs en openbaar vervoer laat in veel dorpen te wensen over. Daardoor wordt niet alleen de afstand naar werk een uitdaging, maar ook dagelijkse zaken zoals boodschappen, school of een bezoekje aan de huisarts.
Daarbovenop komt het gebrek aan basisvoorzieningen. In veel dorpen zijn nauwelijks winkels of scholen te vinden en is er zelfs geen goede internetverbinding. Dat maakt de stap naar het platteland extra groot, zegt Mónica López, hoofd van de CEAR, een Spaanse NGO die zich inzet voor hulp aan vluchtelingen. Volgens haar voelen veel nieuwkomers zich door het ontbreken van voorzieningen én sociale contacten sneller geïsoleerd dan in de stad.
Tenslotte betekent dat gebrek aan voorzieningen ook dat migranten op het Spaanse platteland vaak een sociaal vangnet missen. Migranten vestigen zich het liefst op plekken waar al anderen uit hun gemeenschap wonen. Dat geeft steun, informatie, kennis en een gevoel van veiligheid. Als zo’n netwerk ontbreekt, blijft de aantrekkingskracht van de stad des te groter.
De grote stad lonkt
Ondertussen blijft de aantrekkingskracht van de grote stad onverminderd groot. Het platteland kan nu eenmaal niet wedijveren met het brede aanbod van werk, voorzieningen en openbaar vervoer dat steden als Madrid, Barcelona of Sevilla bieden. En die bovendien een magneet zijn voor (buitenlandse) jongeren. En voor veel migranten is de stad geen luxe, maar een praktische keuze in een onzekere situatie.
Anton Costas, econoom en voorzitter van de CES, het sociaaleconomische adviesorgaan van de Spaanse overheid, verwoordt het zo: “ Migranten zijn geen pioniers die onbekend gebied willen verkennen. Ze volgen liever de voetsporen van anderen en gaan naar plaatsen waar gelijkgestemden al wonen.”
Toch ziet hij dat er op het platteland ook kleine migrantengemeenschappen ontstaan die eerst langzaam groeien en later steeds meer vorm krijgen. Volgens de CES is inmiddels 10% van de plattelandsbevolking van buitenlandse afkomst. In de leeftijdsgroep van 20 tot 39 jaar loopt dat aandeel op tot 16%. In dorpen met minder dan 1.000 inwoners is zelfs één op de vier kinderen van buitenlandse herkomst. Signalen dat het aantal migranten op het Spaanse platteland gestaag groeit.
Spanje verwacht 875.000 arbeidsmigranten in iets meer dan een jaar tijd
Groei met randvoorwaarden
Die voorzichtige groei biedt kansen voor migranten op het Spaanse platteland, maar alleen als de randvoorwaarden verbeteren. Werk is er genoeg, maar zonder betaalbare huisvesting, betrouwbaar vervoer en basisvoorzieningen blijft het moeilijk om nieuwkomers aan te trekken én te behouden.
Organisaties die migranten begeleiden merken bovendien hoe ingewikkeld het is om mensen op de juiste plek te koppelen. Een landelijke, centrale vacaturebank die alle openstaande functies bundelt zou daarbij veel helpen. Veel Europese landen werken al met zulke systemen, maar in Spanje ontbreekt dit nog.
Initiatieven zijn er wel, zoals het Amerikaanse platform TENT, dat drie jaar geleden ook in Spanje neerstreek. Het platform vormt een schakel tussen meer dan 50 grote bedrijven en NGO’s in Spanje. Ze stimuleren bedrijven om migranten aan te nemen en laten zien dat er wel beweging is. Maar omdat dit soort organisaties vooral in steden actief is, profiteren kleinere dorpen nog maar weinig van dat netwerk.
Positieve geluiden zijn er gelukkig ook. Zo vertelt de Peruaanse Gisela Rojas aan de krant El País dat zij inmiddels al achttien jaar naar volle tevredenheid op het platteland woont. “Ik was op zoek naar een betere kwaliteit van leven, en die heb ik hier gevonden. In een kleine gemeente in Cáceres, in Extremadura, vond ik menselijkheid, warmte, acceptatie en rust. De stad mis ik niet, en het platteland is voor mij de perfecte plek om te wonen en kinderen op te voeden.”
De toekomst van migranten op het Spaanse platteland hangt daarom niet alleen af van de beschikbaarheid van banen, maar vooral van de vraag of Spanje zijn dorpen aantrekkelijker en toegankelijker kan maken. Pas wanneer wonen, werken en leven beter in balans komen, krijgt het platteland de kans om echt te groeien.
‘Vang asielzoekers op in Spaanse verlaten dorpen’