Zo verergert klimaatverandering extreme weersomstandigheden in Spanje

Klimaatverandering is al lang geen toekomstige dreiging meer. Wie de afgelopen zomers in Spanje heeft doorgebracht of het nieuws een beetje volgt, merkt het: droogtes, bosbranden, regenbuien of hittegolven worden steeds heftiger. Een nieuw rapport van Greenpeace in samenwerking met wetenschappers van het CSIC ter gelegenheid van de klimaattop (COP30) in Brazilië vat tien jaar aan extreme weersomstandigheden in Spanje samen.

In plaats van droge statistieken neemt het rapport ‘Atribución de eventos meteorológicos extremos al cambio climático entre 2015-2025‘ (Toeschrijving van extreme weersomstandigheden aan klimaatverandering tussen 2015 en 2025) de lezer mee langs een confronterend overzicht van wat er gebeurt als de temperatuur structureel stijgt en hoe de omschreven extreme weersomstandigheden erger zijn geworden als gevolg van de klimaatverandering.

De cijfers liegen er niet om. Alleen al deze tien onderzochte gebeurtenissen van het afgelopen decennium leidden tot ruim 5.000 doden, meer dan 370.000 direct getroffen mensen en meer dan 23 miljard euro aan schade.

In het rapport wordt opnieuw benadrukt dat Spanje door zijn ligging aan de zuidrand van Europa extra kwetsbaar is voor hitte, droogte en watertekorten. Zonder stevig klimaatbeleid, zo stelt het rapport, dreigt het land af te glijden naar een situatie van chronische ecologische en economische instabiliteit.

Van incident naar patroon

We zouden er in Spanje bijna aan wennen: langdurige hittegolven waarbij thermometers steeds opnieuw records verbreken. Maandenlange droogte met mislukte oogsten en waterbeperkingen tot gevolg, bosbranden van de zesde generatie die zich razendsnel verspreiden of heftige overstromingen waarbij straten in een mum van tijd veranderen in kolkende rivieren en het water alles op zijn pas meesleurt.

Het rapport brengt tien extreme gebeurtenissen van de afgelopen tien jaar in beeld: drie hittegolven (2022, 2023 en 2025), drie droogtes (2022 en 2023), twee episodes van bosbranden (2022 en 2025), een koudegolf met sneeuwstorm Filomena (in 2021) en de zware DANA in Valencia van een jaar geleden.

Onderzoekers tonen aan dat bijna alle gebeurtenissen heviger bleken doordat het klimaat nu gemiddeld 1,3 graden warmer is dan vroeger. Vroeger is in dit geval de periode 1961-1992. Die wordt in klimaatonderzoek vaak als referentie gebruikt vanwege de toen nog beperkte invloed van menselijke uitstoot. Gesteld wordt dat zonder die wereldwijde opwarming veel rampen minder ingrijpend zouden zijn geweest, of niet eens zouden hebben plaatsgevonden.

Die opwarming heeft bijvoorbeeld het door extreme hitte getroffen gebied tijdens hittegolven in Spanje verdubbeld of zelfs verdrievoudigd. De droogte trof ruim een derde van Spanje waar dat vroeger een kwart minder oppervlakte betrof. Bovendien ging die droogte gepaard met watertekorten die volgens het rapport 20 tot 25 procent ernstiger waren dan in vergelijkbare situaties uit het verleden. Verder breidde de droogte zich uit over een kwart meer grondgebied dan eerder werd waargenomen. Een verergering in zowel intensiteit als geografische spreiding dus.

Natuurrampen komen niet langer alleen

Ook stellen de onderzoekers op basis van hun gegevens dat extreme weergebeurtenissen steeds meer met elkaar verweven raken en tegelijk plaatsvinden. Een hittegolf kan bijvoorbeeld een droogte verergeren én het risico op bosbranden verhogen. Omgekeerd kunnen hevige regenbuien na een lange droge periode de kans op erosie en overstromingen fors vergroten.

De zomer van 2023 dient hier als duidelijk voorbeeld. Aanhoudende droogte veroorzaakte toen in delen van Andalusië en Murcia ernstige waterschaarste en mislukte oogsten. Kort daarna trokken zwaren buien over dezelfde regio. De uitgedroogde grond nam nauwelijks water op, waardoor binnen enkele uren straten onder water stonden en modderstromen ontstonden die ook oogsten vernielden in landbouwgebieden. Een dergelijke samenloop van omstandigheden wordt volgens het rapport meer en meer de norm in plaats van een uitzondering.

Landbouw onder druk door extreme weersomstandigheden

Naast schade en directe slachtoffers kreeg ook de landbouwsector het zwaar te verduren door de genoemde gebeurtenissen. In grote delen van Spanje, zoals in Murcia, Castilla-La Mancha en La Rioja, is de landbouw niet zomaar een economische sector, maar een manier van leven. En wat als je levenswerk door droogte wordt vernietigd?

In 2023 zakte de olijfolieproductie naar het laagste punt in twintig jaar met extreem hoge prijzen voor olijfolie tot gevolg. Wijnboeren zagen hun druiven krimpen in de zon. Ook de graanoogst kreeg zware klappen: opbrengsten daalden met 30% tot 50% ten opzichte van eerdere jaren. In sommige regio’s werd zelfs tot 100% van het areaal als verloren beschouwd. Citrusplantages moesten oogsten voortijdig binnenhalen of verloren hele jaargangen aan de aanhoudende droogte. En het waterpeil in de stuwmeren? Op sommige plekken bleef er minder dan een derde van de capaciteit over.

Wat nu?

Greenpeace roept de Spaanse regering op tot snelle actie en een voortrekkersrol in het klimaatdebat rond minder uitstoot en meer aanpassing. Het het tempo van emissiereductie moet volgens de organisatie minstens verdrievoudigen om de meest desastreuze scenario’s en wellicht ook slachtoffers te vermijden. “We hebben de luxe van waarschuwingen achter ons gelaten,” stelt Pedro Zorrilla van Greenpeace Spanje vanuit Zelem in Brazilië waar de klimaattop nog tot 21 november voortduurt. “Dit is geen toekomstmuziek, dit is onze realiteit.”

Barcelona in top drie Europese steden met meeste doden door klimaatverandering