Else Beekman
bnTerwijl elders in Europa de open haard nog knetterde in donkere kastelen, bouwden de Moren in Spanje al paleizen met stromend water, vloerverwarming en doordachte klimaatregeling. Het beroemde Alhambra in Granada is daar een schitterend voorbeeld van. Niet alleen bood het in de zomer verkoeling, onderzoekers ontdekten ook een ingenieus middeleeuws verwarmingssysteem dat de paleizen in de winter behaaglijk hield.
Hoewel kenners het Alhambra vooral roemen om zijn zomerse verkoeling dankzij schaduwrijke patio’s, stromend water en slimme luchtstromen, werkte het paleis ook in de winter verrassend comfortabel. De Nasriden maakten gebruik van een vroeg systeem van centrale verwarming, geïnspireerd op Romeinse thermen.
De warmtebron bevond zich in de stookruimte onder de badhuizen, waar houtvuren koperen boilers verhitten. De daaruit ontstane hete lucht en stoom werd via een netwerk van pijpen en galerijen onder marmeren vloeren geleid, die fungeerden als vroege radiatoren. Ook werden stoomkamers verwarmd en geventileerd via zuilen, en kon men door openingen in het plafond (lichtkoepels) het klimaat in de ruimtes reguleren.
Vrijwilligers herstellen middeleeuwse irrigatiekanalen in Almería
Warme lucht uit de hammam
De badhuizen van de Alhambra kenden verschillende warmtezones, met zowel hete kamers, koude dompelbaden als stoomruimtes. De bewoners gebruikten deze infrastructuur niet alleen voor persoonlijke hygiëne en ontspanning, maar deze verwarmde ook woonvertrekken. Ze tapten de warme lucht slim af en geleidden deze naar andere delen van het paleis. Daar verwarmde het via decoratieve pleisterwerken en wanden de ruimtes.
Volgens architect Antonio Peral, betrokken bij het onderzoek, zijn deze technieken een vroeg voorbeeld van wat we nu ‘bioclimatische architectuur’ noemen – bouwen in harmonie met het klimaat en de omgeving.
Een eigen microklimaat
Uit het zogeheten Sonbio-project, uitgevoerd door de Universiteit van Granada, blijkt dat de temperatuurverschillen binnen het complex soms wel tien graden kunnen bedragen op één dag. Dankzij waterpartijen, vegetatie, positionering van gebouwen en luchtcirculatie creëerden de Nasriden een microklimaat dat eeuwen later nog steeds wetenschappers fascineert.
Dat microklimaat kwam mede tot stand door een ingenieus hydraulisch systeem dat water onder druk het paleis binnenleidde. Dit systeem diende niet alleen om baden te vullen, maar zorgde ook via verdamping voor verkoeling tijdens warme dagen. Het geheel vormde een doordacht samenspel tussen techniek, natuur en dagelijks comfort.
Architectonisch erfgoed met toekomstvisie
De ontdekkingen onderstrepen hoe ver de ingenieurskennis van het middeleeuwse islamitische rijk reikte. Het Alhambra bewijst dat duurzaamheid en comfort eeuwen geleden al hand in hand konden gaan.
Met het oog op hedendaagse energieproblemen bieden dit soort historische voorbeelden inspiratie. De combinatie van passieve koeling en verwarming maakt de Alhambra tot een schoolvoorbeeld van klimaatbewuste bouwkunst.
Unieke film over de bouwers van het Alhambra in Spaanse bioscopen