Else Beekman
Ondanks regen, kou en mist trotseerden bijna honderd vrijwilligers het barre weer in Los Cerricos. In dit gehucht in Oria (Almería) wilden ze een uniek stukje historisch erfgoed herstellen: middeleeuwse acequias, eeuwenoude irrigatiekanalen. Die waren van cruciaal belang voor de landbouw in droge gebieden. Dankzij hun inspanningen stroomt het water nu weer door een gebied dat al meer dan veertig jaar verlaten was.
Het Laboratorium voor Bioculturele Archeologie (MEMOLab UGR) van de Universiteit van Granada coördineerde de hersteloperatie, in samenwerking met de gemeente Oria en verschillende lokale verenigingen waaronder de Vereniging voor Historische Acequias. Hun gezamenlijke doel: het reactiveren van een cultureel en ecologisch waardevol historisch irrigatiesysteem om het een bijdrage te laten leveren aan het tegengaan van woestijnvorming.
Volgens deelnemer Luis García was het een bijna utopische onderneming: “Niemand had gedacht dat we tachtig mensen op de been zouden krijgen om samen acequias en waterreservoirs uit te graven. We hebben uiteindelijk vijf kanalen en twee bassins schoongemaakt in een lastig terrein. En het mooiste? Het water stroomt weer door de sierra.”
Landschap vol leven dankzij irrigatiekanalen
De acequias in Los Cerricos bevinden zich op een halfhelling, vlakbij het dennenbos van Peñón de la Cruz. Dit gebied staat bekend om zijn biodiversiteit, met regelmatige waarnemingen van koningsarenden en oehoes. Naast dat het herstel van deze irrigatiesystemen helpt het landschap in stand te houden, draagt het ook bij aan het behoud van de lokale flora en fauna.
De vrijwilligers stuitten tijdens hun werk op een vergeten waterbassin. “Toen we aankwamen, was er niets te zien,” vertelt een lid van Oria Verde. “Maar na uren samenwerken, graven en opruimen, ontdekten we een prachtig bassin met een uniek afvoersysteem, perfect uitgehouwen in een steen. Het was zwaar werk, maar de voldoening is enorm.”
Water als wapen tegen woestijnvorming
Het herstel van deze acequias is niet alleen een ode aan het verleden, maar ook een investering in de toekomst. Professor José María Martín Civantos, specialist in middeleeuwse geschiedenis aan de Universiteit van Granada, benadrukt in Diario de Almería het belang van deze systemen: “Historische irrigatienetwerken vormen een essentieel onderdeel van ons erfgoed. Ze hebben door de eeuwen heen vruchtbare landschappen gecreëerd die een sterke lokale identiteit hebben gevormd.”
Daarnaast spelen deze waterkanalen een belangrijke rol in het tegengaan van verwoestijning. “Ze behouden een enorme biodiversiteit, verrijken de bodem en vullen ondergrondse waterbronnen aan. Bovendien voorkomen ze natuurrampen. Vanuit wetenschappelijk oogpunt zijn er talloze redenen om deze duurzame en veerkrachtige systemen te behouden en te herstellen.”
Betrokkenheid van de gemeenschap
Een sleutel tot het succes van dit project is de actieve deelname van de lokale bevolking. “Het is cruciaal dat mensen zich bewust worden van het belang van hun natuurlijke omgeving,” zegt Martín Civantos. “Zonder betrokkenheid en inzet van de gemeenschap zijn dit soort initiatieven niet mogelijk.” Men hoopt dat dit project anderen inspireert om soortgelijke herstelacties op te zetten in andere delen van Spanje. Deze eeuwenoude acequias kunnen ook in het moderne landschap een belangrijke rol spelen.
De middeleeuwse acequias van de Alpujarra en Sierra Nevada
Het netwerk van ‘acequias de careo’ in de Sierra Nevada, waar de irrigatiekanalen van Almería deel van uitmaken, vormen samen het oudste waterwinningssysteem van Europa. In 2021 ontdekte een onderzoeksteam tijdens het bestuderen van dit gebied dat boeren deze irrigatiekanalen zo’n 1.300 jaar geleden hebben gegraven in de Sierra Nevada. Het systeem werd al gebruikt in de overgangsperiode tussen het einde van het Visigothische Rijk en het begin van het tijdperk van Al-Andalus. Het uitgebreide netwerk van kanalen en reservoirs vangen smeltwater uit de bergen op. Dit wordt vervolgens via de in terrassen (bancales) gevormde, steile berghellingen verdeeld over de dorre grond. Dankzij deze techniek konden droge regio’s eeuwenlang vruchtbaar blijven. Tegenwoordig spelen deze acequias nog steeds een belangrijke rol bij het behoud van de landbouw, het voorkomen van bodemerosie en het aanvullen van grondwaterreserves. Initiatieven zoals die in Oria tonen dat het behoud van dit erfgoed niet alleen een historische waarde heeft, maar ook essentieel is voor een duurzame toekomst in Spanje.