Asilados op Ameland: een onbekend verhaal uit de Spaanse burgeroorlog

Terwijl Spanje van 1936 tot 1939 werd verscheurd door de burgeroorlog, vonden tientallen Spaanse aristocraten en families uit het nationale kamp een onverwachte toevlucht op het Nederlandse eiland Ameland. Het eiland was katholiek, en de ontsnappingsmogelijkheden waren er gering. Lees meer over het hoe en waarom van de ‘asilados’ op Ameland.

Onder hen waren prominente figuren zoals Carlos de Borbón, neef van de koning, en leden van vooraanstaande families. Op Ameland genoten deze vluchtelingen van een leven dat in schril contrast stond met de chaos in Spanje. Zij moesten vluchten tijdens de Burgeroorlog in Madrid en kwamen op de Nederlandse Ambassade terecht waar ze veilig waren. Maar er moest voor hen wel een passende oplossing gevonden worden die de neutraliteit van Nederland niet in gevaar bracht.

De context: de Spaanse Burgeroorlog en de Rode Terreur

In februari 1936 won het Volksfront – de ‘Linksen’, de communisten, socialisten en anarchisten – de Spaanse verkiezingen. Daarna werd het snel onrustig bij de Nationalisten, de tegenstanders van de nieuwe regering. Dit waren vooral monarchisten, aristocraten, rijke landeigenaren en het leger. Op 17 juli pleegde generaal Francisco Franco een staatsgreep in Spaans Noord-Afrika. Die sloeg een dag later over naar de rest van Spanje. Links en regeringsgezind Spanje kwam massaal in opstand en binnen enkele dagen brak de Spaanse burgeroorlog uit.

Vluchten voor de Rode Terreur

Tussen 1936 en 1939 werden 6.832 geestelijken en nonnen zonder proces geëxecuteerd door de Republikeinen, soms nadat ze waren gemarteld, vanwege hun geloof. Ook werden kerken en kloosters verwoest. Dit wordt de Spaanse Rode Terreur genoemd, waarin tienduizenden tegenstanders werden vermoord. Dit was een reactie op het geweld van de nationalisten, onder aanvoering van dictator Franco.In de herfst van 1936 rukten Franco’s troepen op naar Madrid. De gevechten werden steeds heviger. Er vielen bommen, op straat werd gevochten en het was chaos in de stad.

De situatie was gevaarlijk, gevangenissen zaten vol met aanhangers van het nationalisme. Voor een groot deel van hen betekende dit een doodvonnis. Zo’n 5.000 Spanjaarden, voornamelijk aanhangers van Franco, vluchtten in paniek de diverse buitenlandse ambassades in. Ook het Nederlandse gezantschap opende zijn deuren voor vluchtelingen, ondanks het diplomatieke risico. In maart 1937 begon een humanitaire evacuatie vanuit Madrid, waarbij 140 Spanjaarden werden overgebracht onder Nederlandse bescherming naar onder andere Roosendaal.

Diplomatiek dilemma voor Nederland

Ondanks de voorwaarde dat ze niet naar Spanje mochten terugkeren, probeerden sommige vluchtelingen alsnog te ontsnappen om terug te gaan naar Spanje en deel te nemen aan de burgeroorlog. Dit bracht de Nederlandse autoriteiten in een lastig parket, aangezien het hun neutraliteit bedreigde. 

Het leven in een gouden kooi: veel voorzieningen maar eilandballingschap

Zo kwamen op 9 juni 1937, na een eerdere vluchtpoging, de eerste vier Spaanse vluchtelingen op Ameland terecht. Drie dagen later,  op 12 juni, kwamen er nog twee vluchtgevaarlijk geachte mannen bij. Dit groepje van zes verbleef tot ver in oktober 1937 in pension Metz, wat nu de Konditorei van bakkerij de Jong is.

Op dit afgelegen, grotendeels katholieke, eiland waren ze welkom en bovendien was moeilijk om vanaf het eiland te vluchten naar Spanje.

In juni 1938 kwamen er meer Spaanse vluchtelingen naar Ameland. Het ging om een groep van ruim 30 ongetrouwde mannen. Voor de vluchtelingen  was het leven er comfortabel.  De Spanjaarden, ook de zes die al eerder naar Ameland kwamen, werden gehuisvest in hotel De Boer, het huidige hotel De Jong.

De Nederlandse overheid betaalde hun verblijf, en ze genoten van voorzieningen in de hotels, de tennisbanen en biljarttafels. Het leven op het eiland leek wel een ‘eeuwige vakantie’. De Spaanse vluchtelingen sportten, maakten wandelingen langs het strand, speelden kaart en hadden contact met de lokale bevolking,

Amelanders waren blij met de komst van de asilados

De aanwezigheid van de Spaanse vluchtelingen had een positieve impact op de meeste Amelanders. De bevolking was arm en de nieuwe inwoners hadden geld te besteden en zorgden voor afleiding op het eiland. De vluchtelingen zorgden voor volle cafés, zij flirtten met de meisjes en zorgden voor een exotisch tintje van het dagelijkse leven op het eiland.

Terugkeer naar Spanje

Na de oorlog, toen Nederland het Franco-regime erkende, vertrokken de meeste vluchtelingen weer naar Spanje. In februari kregen Spanjaarden  hun paspoort. Op 13 februari vertrokken zij van Ameland, uitgezwaaid door  een grote groep Amelanders.

Toch blijft hun aanwezigheid op Ameland levend. In het museum in Nes wordt hun verhaal verteld, als een gedenkteken aan een unieke episode waarin oorlog en paradijs elkaar kruisten. Ook is er een aflevering van Andere Tijden gewijd aan dit verhaal. In het in november 2024 verschenen nummer van De Pôllepraat, het tijdschrift van de Amelander historische vereniging de Stichting ‘De Ouwe Pôlle Ameland, heeft historicus drs. Thijs Gras een artikel gewijd aan dit onderwerp.

Lees ook: Bijzondere herdenkingsmars bereikt Almería in eerbetoon aan’La Desbandá’