Judith Goeree
Volgens een recente enquête van het Spaanse onderzoeksbureau CIS beschouwt 21 % van de bevolking de dictatuur onder Franco als “goed” of “zeer goed”. Daartegenover staat 65,5 % die deze periode als “slecht” of “zeer slecht” bestempelt. De afwijzing van het regime blijkt wederom iets sterker onder vrouwen dan onder mannen. Vrouwen konden destijds bijvoorbeeld niet zelfstandig een bankrekening openen.
In 2025 is het vijftig jaar geleden dat generaal Francisco Franco overleed. De Spaanse regering heeft ruim honderd officiële evenementen gepland om de overgang naar de democratie te herdenken en de maatschappelijke transformatie van het land te markeren.
Kiezers van PP en Vox positiever over Franco
Binnen de achterban van de conservatieve Partido Popular (PP) noemt 35,4 % de franquistische dictatuur “goed”, terwijl 30,9 % deze als “slecht” bestempelt. Onder aanhangers van de uiterst rechtse partij Vox loopt het positieve oordeel op tot 42 %. Vox-leider Santiago Abascal verklaarde in het Congres zelfs dat “de huidige regering slechter is dan de dictatuur”.
Het contrast met de kiezers van de socialistische PSOE is opvallend: het verschil tussen het aandeel socialisten en Vox-aanhangers dat de dictatuur als “zeer slecht” beoordeelt, bedraagt maar liefst 58,2 procentpunt.
Jongeren en oudere generaties: gemengd beeld
Opvallend is dat bijna 20 % van de jongeren tussen 18 en 24 jaar — die de dictatuur zelf niet meemaakten — die periode als “goed” of “zeer goed” beoordeelt. In andere leeftijdsgroepen liggen de positieve waarderingen tussen 15,9 % en 25,8 %, met name onder 55-plussers.
Toch blijft in alle generaties de meerderheid van de bevolking de franquistische dictatuur negatief beoordelen.
Democratie nog steeds populair, maar twijfel groeit
Op de vraag of het huidige democratische systeem beter is dan de dictatuur, antwoordt 74,6 % van de Spanjaarden met “beter” of “veel beter”. Toch vindt 17,3 % de democratie slechter dan het autoritaire verleden.
Bij kiezers van de Partido Popular (PP) loopt dat aandeel op tot 31,5 %, en onder Vox-aanhangers zelfs tot 61 %. Opmerkelijk is dat de hoogste verhouding van mensen die de democratie negatiever beoordelen dan de dictatuur zich bevindt in de jongste leeftijdsgroep: 14,4 % van de 18- tot 24-jarigen.
Vox-parlementariër Manuel Mariscal verklaarde in november in het Congres dat “veel jongeren via sociale media ontdekken dat de periode na de Burgeroorlog niet donker was, maar een tijd van vooruitgang en verzoening”.
De schaduwzijde van het Francobewind
Naast de door sommigen genoemde stabiliteit en economische groei laat het francobewind echter een donkere erfenis na. Onder Franco werden honderdduizenden politieke tegenstanders gearresteerd, gemarteld of geëxecuteerd tijdens en na de Burgeroorlog. In heel Spanje werden duizenden burgers die als anti-Franco werden beschouwd – onder wie leraren, vakbondsleden, republikeinse politici, intellectuelen en verzetsstrijders – gefusilleerd na vaak haastige militaire processen. Hun lichamen verdwenen in massagraven die tot op de dag van vandaag worden opgegraven.
Tijdens de dictatuur werden bovendien honderden pasgeboren baby’s van politieke gevangenen en ongehuwde moeders weggenomen. De baby´s werden illegaal ter adoptie afgestaan aan gezinnen die loyaal waren aan het regime. Die praktijk ging in sommige gevallen door tot ver na Franco’s dood, zelfs tot in de jaren tachtig. Ook heerste er strikte censuur, politieke vervolging en sociale onderdrukking, vooral van vrouwen, vakbonden en minderheden. Voor regionale identiteiten, zoals in Catalonië en het Baskenland, was in het Spanje van Franco geen enkele ruimte.
Historici waarschuwen voor verdraaiing van het verleden
Spaanse historici slaan alarm. Ze zien steeds meer auteurs en mediakanalen die franquistische denkbeelden herhalen. Volgens hen groeit de invloed van revisionistische stemmen — zowel politiek als online. Het onderwijs is onvoldoende voorbereid volgens deze experts. Het kan ontkenning en herschrijving van de dictatuur moeilijk tegengaan.
Pro-Franco-groepen dienen regelmatig klachten in tegen de wet op het historisch geheugen. Ze organiseren literaire wedstrijden over Franco en verspreiden ontkennende inhoud via internet. Op sociale media zoals YouTube en TikTok verschijnen daarentegen ook veel video’s die de geschiedenis verdraaien. Sommige verheerlijken zelfs de dictatuur en de Burgeroorlog.
Vijftig jaar later blijft het verleden verdelen
Vijftig jaar na de dood van Franco verdeelt zijn nalatenschap Spanje nog steeds. De cijfers van het CIS tonen hoe verschillend de dictatuur wordt beoordeeld, afhankelijk van politieke overtuiging en leeftijd. Terwijl de regering inzet op herdenking en herstel, klinkt vanuit rechtse hoek steeds vaker de roep om het verleden “met rust te laten”.
De strijd om de interpretatie van de geschiedenis – tussen herinnering en vergetelheid – lijkt daarmee opnieuw een strijd om de toekomst van Spanje te zijn.
Spaanse dorpen met Franco-gerelateerde namen overtreden de wet