Else Beekman
Bij een rondgang op internet raak je al snel het spoor bijster als je zoekt naar de oudste boom van Spanje of van Europa. Daar blijken er nogal wat van te zijn. En allemaal hebben ze een andere leeftijd, die ergens tussen de 1.200 en 1.400 jaar schommelt. Recent hebben wetenschappers van de Universiteit van Valladolid een bijzondere boom uitgeroepen tot de oudste van Europa. Zeer waarschijnlijk zijn er oudere bomen, maar deze is de oudste met een wetenschappelijke datering.
De boom luistert naar de naam Bárbol en is te vinden in het hart van het Nationaal Park Teide op Tenerife. De onderzoekers gebruikten radiokoolstofdatering als techniek om de leeftijd van deze Canarische jeneverbes te achterhalen. Het gaat om een majestueuze ceder (Juniperus cedrus) waarvan de leeftijd is vastgesteld op maar liefst 1.500 jaar. Het onderzoek werd uitgevoerd in samenwerking met het Cabildo van Tenerife en de Stichting Endesa.
Een boom ouder dan menselijke bewoning?
Volgens onderzoeker en hoogleraar José Miguel Olano zijn er aanwijzingen dat sommige ceders in het park zelfs nog ouder kunnen zijn. De omvang van de stam en de structuur van de boom suggereren dat deze bomen mogelijk al groeiden voordat de eerste menselijke bewoning rond 200 v.Chr. door de Guanchen plaatsvond. Dit maakt de ontdekking belangrijk voor zowel de ecologie van Tenerife, als voor het begrijpen van de vroegere bossen en klimaatomstandigheden in de regio.
Wetenschappelijk onderzoek en behoud
Om de leeftijd van Bárbol en andere oude bomen vast te stellen, wordt een combinatie van technieken gebruikt, waaronder radiokoolstofdatering. Dat is een wetenschappelijke techniek die de radioactieve koolstof-14 (C-14) in een monster meet. Onderzoekers halen kleine monsters uit de boomstam en analyseren deze in gespecialiseerde laboratoria. Door de koolstof-14-waarde in de verschillende jaarringen te meten, kunnen ze vervolgens nauwkeurig de leeftijd van de boom bepalen. Voor dit onderzoek verzamelden teams van klimmers monsters van schors, stam en bladeren te verzamelen. Vervolgens analyseerden ze de monsters in gespecialiseerde laboratoria in Polen en Salamanca.
Met het project richten de wetenschappers zich ook op het behoud en herstel van de als bedreigd volgens de IUCN Rode Lijst te boek staande cederpopulatie. Deze bevat naar schatting rond de 600 volwassen exemplaren, verspreid over de Canarische Eilanden en Madeira. Onder andere bosbranden en begrazing door geiten vormen bedreigingen voor deze populatie. Een belangrijk initiatief binnen het project is ook de herbeplanting van meer dan 15.000 ceders in het Nationaal Park Teide. Dit is een poging om de bossen die ooit de toppen van Tenerife bedekten, te herstellen.
Dreiging door menselijk ingrijpen
Veel van de nog bestaande ceders groeien op moeilijk bereikbare rotsen. Dat is geen toeval: deze locaties boden de bomen bescherming tegen de invloed van de mens. In het verleden werden veel ceders gekapt, voornamelijk voor bouwdoeleinden, vanwege de hoge kwaliteit van het hout. Daarnaast speelde veeteelt een rol bij de afname van de cederbossen.
Breder natuurbeschermingsplan
Naast de herbeplanting van ceders omvatten de natuurbehoudsprojecten ook de bescherming van andere bedreigde plantensoorten in het park, zoals de violeta de Guajara (Viola guaxarensis) en de cardo de plata (Stemmacantha cynaroides). Deze zeldzame planten worden bedreigd door klimaatverandering en de aanwezigheid van herbivoren. Daarom nemen de autoriteiten maatregelen om nieuwe populaties te creëren op hoger gelegen delen van het park met gunstiger omstandigheden.
De oudste en beroemdste bomen van Spanje
Spanje kent meerdere eeuwenoude en iconische bomen die de moeite van een bezoek waard zijn. Zo is er de Carrasca Milenaria de Lecina in Huesca, Aragón, een majestueuze steeneik (Quercus ilex) die in 2021 werd uitgeroepen tot Europese Boom van het Jaar. In Galicië staat O Avó, een eucalyptusbom die rond 1880 werd geplant aan de oevers van de rivier Landro in Viveiro en jarenlang de hoogste boom van Spanje was.
Op Tenerife bevindt zich ook La Matriarca, een andere Canarische ceder van 1.481 jaar oud, bijna net zo oud als Bárbol. In Segovia zijn de koninklijke tuinen van La Granja de San Ildefonso beroemd om hun gigantische sequoia’s (Sequoiadendron giganteum), terwijl in Cáceres La Terrona, de grootste steeneik van de Iberische Peninsula, bewondering oproept met haar enorme kruin van 28 meter diameter.