Saskia Plazier
Het debat over de rol van Catalaans en Spaans in het onderwijs is er een van de lange adem. Op het merendeel van de scholen in Catalonië wordt het Catalaans als hoofdtaal gebruikt. In de hele autonome regio geldt het immersiemodel: alle lessen en communicatie verlopen hoofdzakelijk in het Catalaans. Het Spaans blijft meestal beperkt tot een los vak. Het zou zomaar kunnen dat daar met de recente uitspraak van de rechter verandering in komt.
Het Catalaans is al sinds begin jaren tachtig, na de dood van dictator Franco, de hoofdtaal in het onderwijs in Catalonië. Tijdens zijn regime was het gebruik van de taal overal verboden, waardoor kinderen op school jarenlang alleen in het Spaans onderwijs kregen. Dat veranderde na de overgang naar een democratie. Het Catalaans kreeg opnieuw een grote rol in het onderwijs.
Een langdurige discussie
Sindsdien woedt er een debat over de balans tussen de twee talen. Tegenstanders van het huidige model strijden al jaren voor een evenwichtiger tweetalig systeem en vrezen dat Spaans anders een ondergeschikte rol blijft spelen in het onderwijs. Om het immersiemodel beter te beschermen, voerde de Catalaanse regering in 2024 juist een nieuw taaldecreet in. Voorstanders zagen dat als noodzakelijk om de positie van het Catalaans te waarborgen, terwijl critici vreesden dat het Spaans daardoor een ondergeschikte rol kreeg. Die bescherming houdt nu echter geen stand meer: het Hoogste Gerechtshof van Catalonië (TSJC) deed daar een ingrijpende uitspraak over.
Het vonnis
Het Hoogste Gerechtshof van Catalonië verklaarde vandaag meerdere kernartikelen van het taaldecreet ongeldig. Volgens de rechters plaatsten de regels het Spaans in een marginale positie en ontbraken er voldoende garanties dat leerlingen beide officiële talen evengoed konden beheersen. Daarmee sloot het hof aan bij eerdere uitspraken dat scholen altijd een deel van de lessen, minimaal een kwart, in het Spaans moeten aanbieden.
Taalmaatregelen teruggedraaid
Het hof verklaarde op veertien punten taalafspraken ongeldig, waaronder:
- Dat het Catalaans (en in de Val d’Aran het Aranees) altijd de hoofdtaal in de klas moet zijn.
- Dat Catalaans de belangrijkste hulptaal blijft bij het leren van vreemde talen.
- Dat nieuwkomers alleen in het Catalaans mogen worden begeleid en lesgegeven.
- Dat leraren altijd Catalaans moeten spreken, ook buiten de lessen.
- Dat ook ondersteunend personeel en begeleiders van buitenschoolse activiteiten verplicht Catalaans moeten beheersen.
- Dat de Catalaanse gebarentaal dezelfde status krijgt als Catalaans en Aranees voor dove leerlingen.
Niet alles is geschrapt: organisatorische regels, zoals het gebruik van Catalaans in officiële communicatie, bewegwijzering en selectieprocedures, blijven wel bestaan. Volgens de rechters raken die het recht op onderwijs niet rechtstreeks.
Schoolkosten rijzen de pan uit in Spanje
Gevolgen voor scholen en ouders
Op papier lijken de gevolgen groot en moeten scholen straks hun taalbeleid aanpassen. Voor ouders die vinden dat hun kinderen te weinig Spaans krijgen, opent dit vonnis de deur naar verandering. Maar er zijn ook veel mensen in Catalonië die juist enorm veel waarde hechten aan onderwijs in het Catalaans. Zij zien het immersiemodel als essentieel voor de identiteit en eigenheid van de regio. Voor hen voelt de uitspraak als een bedreiging van een systeem dat zij graag willen behouden.
Toch blijft de impact voorlopig beperkt. De Catalaanse overheid, de Generalitat, kan nog in beroep gaan en ook het Constitutioneel Hof moet zich nog uitspreken over de kwestie.
Politieke verdeeldheid
De uitspraak verdeelt het onderwijsveld en de politiek in Catalonië. De beslissing van de rechter wordt gezien als een overwinning voor de Assemblea per una Escola Bilingüe (AEB). Deze oudervereniging strijdt al jaren voor meer Spaans in de klas en bracht de zaak voor de rechter. Aan de andere kant reageren onderwijsorganisaties en Catalaanse partijen bezorgd. Zij zien het immersiemodel als breed gedragen en vrezen dat de positie van het Catalaans wordt verzwakt. Voorlopig verandert er in de klaslokalen nog weinig. Maar de juridische strijd over de voertaal in het onderwijs is duidelijk nog niet voorbij.
Catalaanse onafhankelijkheidsstrijd laait op in aanloop naar Diada 2025