Judith Goeree
Het is de gewoonste zaak van de wereld in Spanje: zwart geld. Niemand kijkt er vreemd van op als zelfs de boekhouder vraagt om contante betaling voor zijn diensten. Ook zijn er nog steeds winkels, bars en restaurants waar je uitsluitend cash kunt betalen. Contante betalingen besparen zowel burgers als ondernemers belasting. De Spaanse staatskas loopt daardoor echter miljarden euro´s mis.
Volgens een nieuw rapport van de Universiteit van Murcia en de Sociaaleconomische Raad van de Regio Murcia (CES) vertegenwoordigt de schaduweconomie in zes autonome regio’s meer dan 16% van het bruto binnenlands product (BBP). De onderzoekers waarschuwen dat deze zwartgeldeconomie de belastinginkomsten, sociale zekerheid en eerlijke concurrentie ondermijnt.
Zes regio’s met grootste zwartgeldeconomie
Andalusië spant de kroon met bijna 20% van het regionale BBP in zwart geld. Daarna volgen de Canarische Eilanden (18,9%), Extremadura (18,2%), Castilië-La Mancha (17,6%), Murcia (16,9%) en Castilië en León (16,2%). Het nationale gemiddelde ligt op 15,8%.
Volgens de onderzoekers zijn de verschillen tussen regio’s goed te verklaren. In gebieden zoals Andalusië en de Canarische Eilanden is de werkloosheid hoog, en veel mensen werken in seizoensgebonden sectoren zoals landbouw en toerisme. Daar is zwart werk vaak heel gewoon. Tegelijkertijd schiet het toezicht tekort: er zijn te weinig arbeidsinspecteurs en controles zijn zeldzaam. Ook het belasting- en administratiesysteem is ingewikkeld en tijdrovend, waardoor ondernemers eerder geneigd zijn om buiten de regels te werken.
Wat verstaan we onder zwartgeldeconomie?
De zwartgeldeconomie bestaat uit werkzaamheden en transacties die buiten het officiële circuit plaatsvinden. Soms gaat het om legale diensten die niet worden aangegeven – denk aan schoonmaak, kleine verbouwingen of verhuur zonder factuur. In andere gevallen betreft het illegale praktijken zoals smokkel, belastingontduiking of fraude. Veel informele arbeid ontstaat uit financiële nood of uit ergernis over ingewikkelde regels en belastingen. Maar het gevolg is duidelijk: de overheid loopt jaarlijks miljarden euro’s mis aan belastinginkomsten en sociale premies.
Miljardenverlies door zwart geld
De zwartgeldeconomie tast rechtstreeks de financiering van publieke voorzieningen aan. Omdat de staat miljarden misloopt aan belastingen en sociale premies, is er minder geld beschikbaar voor onderwijs, zorg en infrastructuur. Dat vertaalt zich in langere wachtlijsten, slechter onderhouden wegen en scholen, en beperkte toegang tot basisvoorzieningen — vooral in regio’s waar de economie al onder druk staat.
Oneerlijke concurrentie en sociale impact
Zwart geld zorgt voor een scheve markt. Bedrijven die hun personeel en inkomsten netjes aangeven, moeten concurreren met ondernemingen die buiten het fiscale systeem opereren. Die laatste groep kan lagere prijzen aanbieden, omdat ze geen belastingen of sociale premies afdragen. Dat leidt tot oneerlijke concurrentie en verdringt bonafide ondernemers die wél volgens de regels werken.
Onzekerheid voor werknemers
Voor werknemers betekent zwart werk vaak dat ze buiten het sociale vangnet vallen. Zonder contract hebben ze geen recht op ziekteverlof, werkloosheidsuitkering of pensioenopbouw. Ook juridische bescherming bij conflicten ontbreekt. Daardoor groeit de onzekerheid, en zijn velen afhankelijk van informele netwerken en mondelinge afspraken.
Zwart geld werkt fraude in de hand
Daarnaast vergroot een omvangrijke zwartgeldeconomie het risico op fraude en corruptie. Als informele praktijken de norm worden, verliest het toezicht aan gezag en raken instellingen zoals de arbeidsinspectie en belastingdienst verzwakt in hun rol als handhavers van rechtvaardigheid en sociale bescherming.
Belastingen voor publieke investeringen
Volgens het rapport van de Universiteit van Murcia en de Sociaaleconomische Raad van de Regio Murcia zou het formaliseren van informele arbeid in deze regio alleen al jaarlijks tussen de 1,2 en 1,4 miljard euro aan extra belastingopbrengsten genereren – een bedrag dat direct ingezet zou kunnen worden voor publieke investeringen en sociale versterking.
Beleidsaanbevelingen tegen zwart werk
Het rapport pleit voor een combinatie van strengere controle en structurele hervormingen. Aanbevolen maatregelen zijn onder meer digitalisering van overheidsdata, vermindering van bureaucratie, intensievere inspecties, educatie en bewustwording onder ondernemers en werknemers, en fiscale prikkels om ondernemers en bedrijven aan te moedigen uit het zwartgeldcircuit te stappen.
Spanje in Europese context
Met een geschatte zwartgeldeconomie van 24% van het totale BBP staat Spanje op de derde plaats binnen Europa, na Italië en Griekenland. In landen als Duitsland en Frankrijk blijft dit aandeel onder de 10%, dankzij striktere fiscale controle en robuustere arbeidsmarkten. Spanje bevindt zich daarmee in de Europese top van landen met een grote schaduweconomie en heeft aanzienlijke ruimte voor verbetering.
Zwart geld diep geworteld in Spaans systeem
De zwartgeldeconomie in Spanje is diepgeworteld en ongelijk verdeeld over het land. In zes regio’s overstijgt zij de grens van 16% van het BBP, met uitschieters tot bijna 20% in Andalusië. Hoewel economische nood en bureaucratie de informele sector deels verklaren, is er dringend behoefte aan modernisering, transparantie en institutioneel vertrouwen. Alleen via structurele hervormingen kan Spanje zijn positie op de Europese ranglijst verbeteren en de miljarden die nu in de schaduw verdwijnen, terughalen naar het licht.
‘Iedereen in Spanje leeft in angst voor de Spaanse belastingdienst’