In Malaga werden in 2020 9.309 kankers gediagnosticeerd. Statistisch gezien hadden het er volgens de experts meer moeten zijn: tot twintig procent meer. “In onze provincie namelijk 17,6 procent meer”, vertelt de oncoloog Emilio Alba: “Er zijn veel mensen die kanker hebben zonder het te weten.” Bijna twee op de tien patiënten zijn nog niet ontdekt.
In een recent rapport erkent ook het ministerie van Volksgezondheid “een vermindering van diagnoses” die het toeschrijft aan verschillende oorzaken die zijn afgeleid van de pandemie: de opschorting van screeningprogramma’s, moeilijkheden om toegang te krijgen tot eerstelijns- en ziekenhuiszorg, de vertraging bij afspraken voor medische tests en angst voor besmetting.
“Ze hebben zich gericht op het genezen van het coronavirus en zijn vergeten andere ziekten te voorkomen”, bekritiseert Paloma Gómez, een van de meest ervaren vrijwilligers van de Spaanse Vereniging tegen Kanker (AECC) in de provincie. Zij acht het noodzakelijk om het opgelegde telefoonfilter in gezondheidscentra uit te bannen. “We hebben het recht om door een arts te worden gezien. Veel mensen weten niet hoe ze door de telefoon moeten uitdrukken wat er met hen aan de hand is. Er zijn symptomen die mild lijken, zoals rugpijn of vermoeidheid, die iets heel anders kunnen zijn.”
Veel patiënten die de laatste anderhalf jaar de diagnose kanker kregen, moesten alleen worden behandeld, zonder familie of vrienden. Na de eerste golf, verwoestend voor vroege opsporingsprogramma’s, realiseerden de verschillende zorginstellingen het belang van het herstellen van de behandelingen van chronische patiënten met andere pathologieën, die niet meer naar hun gezondheidscentra gingen. In sommige gevallen was het echter al te laat.
Impact onderdiagnose
Het ministerie van Gezondheidszorg geeft toe dat “vertragingen bij de diagnose of het starten van de behandeling relevant zullen zijn.” Emilio Alba is van mening dat “het nog niet mogelijk is om de omvang van het probleem te meten” en voorspelt dat “we twee of drie jaar zullen moeten wachten om te weten wat de impact zal zijn” van onderdiagnose. Hij wijst er wel op dat gelukkig veel screening tests, zoals mammogrammen, colonoscopieën en cytologieën weer normaal op de kalender van de gezondheidscentra staan.
Vreselijke indicator
Chirurg César Ramírez, gespecialiseerd in kankerchirurgie, bekent dat er de afgelopen maanden “minder kankers zijn gediagnosticeerd voor een operatie dan in enig ander jaar”. Het is een vreselijke indicator: als er geen mogelijkheid is voor chirurgische behandeling, betekent dit dat de ziekte al te ver gevorderd is.
Ramírez heeft in zijn directe omgeving de gevolgen gezien van het stopzetten van de screening tests. “Een naast familielid heeft vier maanden doorgebracht zonder een colonoscopie te kunnen ondergaan, ondanks de feit dat hij bloedde. Uiteindelijk hebben we bij hem darmkanker geconstateerd. Het scenario is op zijn zachtst gezegd zorgwekkend: “Onder normale omstandigheden wordt 33 procent van de darmkankers gediagnosticeerd in screenings van ontlastingstests, in preventieve campagnes. Nu is dat cijfer gedaald tot vijf procent. En tegelijkertijd is het aantal gevallen van darmkanker dat de eerste hulp binnenkomt met vier vermenigvuldigd, terwijl er dan al sprake is van een perforatie of obstructie en dus van een acute complicatie en zelfs een vitale noodsituatie”.
“Diagnostische limbo”
In de Spaanse Vereniging voor Medische Oncologie (SEOM) spreekt men over een “diagnostisch limbo”. Voorzitter, Álvaro Rodríguez-Lescure, is van mening dat de pandemie “zich gedraagt als een zwart gat dat menselijke, therapeutische, technologische en technische middelen absorbeert”. Deze situatie moet dringend worden omgedraaid omdat de vertraging bij de opsporing van andere pathologieën “een zeer negatieve impact” veronderstelt op de overlevingskansen van de patiënten.
De AECC wijst er bovendien op dat het drama verder reikt dan de diagnoses: de pandemie heeft de “ongelijke” situatie van de zieken verergerd, die kwetsbaarder zijn voor armoede en voor aandoeningen zoals depressie en angst.
Zorgfobie
De zorgfobie die het coronavirus bij een groot deel van de bevolking heeft veroorzaakt, vormt een ander obstakel voor vroege opsporing. “Een kennis vertelde me onlangs: ‘Ik ga de knobbel pas verwijderen als de Covid voorbij is.’ Mensen zijn nog steeds bang om naar de dokter te gaan. We moeten ervoor zorgen dat ze die angst kwijtraken”, stelt Paloma. Want kanker, vaak stil en verraderlijk, wacht niet. En ten minste twee van de tien gevallen moeten nog worden gediagnosticeerd.
De pandemie heeft niet alleen effect gehad op de diagnose van de ziekte, maar ook op het profiel van patiënten. Door de economische crisis die door het coronavirus is ontstaan, is de economische situatie van 20 procent van de bevolking met kanker “ernstig” verslechterd, aldus de Spaanse Vereniging tegen Kanker.
Sociale kloof groter
Voorzitter, Ramón Reyes, legde uit: “Kanker is voor iedereen hetzelfde, maar niet iedereen is hetzelfde als het om kanker gaat.” De epidemie heeft de sociale kloof vergroot die kanker veroorzaakt tussen degenen met en zonder middelen. De ziekte drijft nog steeds een op de vier nieuwe patiënten in armoede en veroorzaakt symptomen van depressie en angst bij bijna de helft van de gediagnosticeerde patiënten.
Kanker veroorzaakt gezinslasten van gemiddeld meer dan 9.000 euro en verlaagt het inkomen uit ziekteverlof-, werkloosheids- en arbeidsongeschiktheidsclaims. De vereniging met bijna zeven decennia ervaring in de strijd tegen kanker, benadrukt dat veel patiënten moeite hebben met “de betaling van huur, hypotheek, levensmiddelen of elektriciteit, water- en gasrekeningen”.