Het is geen misdaad om afkeer te voelen of om iemand kwaad te wensen. Volgens de Grondwet heb je zelfs het recht om dit te voelen en te doen. Krantenkoppen als ‘Openbaar Ministerie onderzoekt haatmisdrijven tegen mensen die druk uitoefenen op onafhankelijke burgermeesters’, vergroten echter wel de onzekerheid over of het kwaad wensen van iemand echt niet strafbaar is.
Haatmisdrijf of belediging?
Op welke manier is een afschuwelijke gedachte of een belediging iets anders dan een haatmisdrijf? Hoogleraar Strafrecht van de universiteit Carlos III in Madrid, Jacobo Dopico, vertelt dat een haatmisdrijf pas een misdrijf is als groepen en gediscrimineerde minderheden zich in een situatie bevinden waarin hun rechten blootstaan aan discriminatie, agressie en/of geweld. Deze ‘daders’ kunnen alleen strafrechtelijk vervolgd worden als de geuite ideeën direct of indirect aanzetten tot het plegen van een misdrijf.
Dopico veroordeelt het feit dat bepaalde meningsuitingen worden opgevat als haatmisdrijven, en daaruit voortvloeiend de trend van het dagelijks aanklagen van mensen wegens deze vermeende haatmisdrijven. ‘Dat is een gevaarlijke trend,’ aldus Dopico. ‘Aangezien het steeds meer vonnissen oplevert die vanuit strafrechtelijk oogpunt in een democratie niet aanvaardbaar zijn.’ Volgens een hoogleraar Rechten aan de universiteit van Murcia raken we gewend aan politici die beledigd worden en gebruik maken van hun netwerk om de ‘daders’ te kunnen laten vervolgen voor een haatmisdrijf, terwijl het gaat om een belediging en niet om een haatmisdrijf.
Ontstaan door Partido Popular
Op het mediakanaal The Conversation heeft hoogleraar Spanje Federico López- Terra van de universiteit van Swansea in een artikel zijn zorgen geuit over de vrijheid van meningsuiting in het democratische Spanje. De repressie van de vrijheid van meningsuiting is ontstaan nadat de Partido Popular in 2011 de verkiezingen won. In 2013 voerde de regering een controversiële wet in genaamd ‘bescherming van de veiligheid van de burgers’. Op basis van deze wet is het voor de regering mogelijk om burgers te straffen als de regering acties of uitspraken van burgers beschouwt als een bedreiging van hun functie of als hun gezag wordt ondermijnd.
Aangifte van haatmisdrijven
Het beschuldigen van politieke tegenstanders voor het plegen van haatmisdrijven gebeurt steeds vaker. De minister van Binnenlandse Zaken, oud-rechter Juan Ignacio Zoido, heeft een commissie in het leven geroepen waar politieagenten aangifte kunnen doen tegen mogelijke haatmisdrijven in Catalonië. Via hun portal werd een definitie van een ‘haatmisdrijf’ gecommuniceerd die niet overeenkwam met het Spaanse wetboek voor strafrecht.
Deze definitie luidt: ‘We gaan haatmisdrijven vervolgen zodat de schuldigen bestraft worden. Dat is wat er gebeurt in vrije en democratische landen en waar de scheiding der machten en de rechtsstaat overheerst.’ Tussen 1 en 18 oktober vorig jaar behandelde Binnenlandse Zaken 125 klachten van haatmisdrijven en later volgden er vele meer. Dat leidde onder andere tot de arrestatie van iemand die zich op Twitter positief had uitgelaten over de dood van twee politiemannen.
De uitspraken van rechters in deze zaken zijn twijfelachtig. Het Europees Parlement heeft namelijk heel duidelijk gezegd dat dit soort zaken alleen strafbaar moeten zijn als er sprake is van een serieuze intimidatie of bedreiging van de bevolkingsgroep.
Yo soy Cassandra
Deze ontwikkelingen geven reden tot bezorgdheid. Het voorbeeld van de 21-jarige studente uit Murcia, Cassandra Vera, laat dat overduidelijk zien. Vera plaatste ludieke reacties bij verschillende tweets van de Baskische terreurorganisatie ETA. Ze werd daarvoor veroordeeld tot een jaar gevangenisstraf. Ook is ze zeven jaar geschorst van functies binnen de overheidssector. Vera grapte over de moord op admiraal Luis Carrero Blanco. Ondanks dat haar grappen respectloos waren naar de nabestaanden, schreef zelfs de kleindochter van de kolonel – na de uitspraak van de gevangenisstraf – bang te zijn voor de vrijheid van meningsuiting in Spanje.
Het geval van Vera is niet uniek. Er zijn minstens zeventig anderen veroordeeld na het begaan van eenzelfde soort ‘misdaad’.
De bevolking wil koste wat het kost de vrijheid van meningsuiting behouden, maar loopt tegen een regering aan die grote weerstand biedt tegen elke – volgens de regering – verkeerde mening. Op Twitter gebruiken de Spanjaarden de hashtag #yosoycassandra (ik ben Cassandra) om te laten zien dat mensen het niet eens zijn met haar veroordeling. Ook politieke partijen als IU en Podemos hebben haar grappen geretweet. Ondanks dat blijft de controversiële wet ‘ter bescherming van de veiligheid van de burgers’ van kracht.
Naast het voorbeeld van Vera, schreven we eerder deze maand over de man uit Jaén, die veroordeeld is voor het delen van een bewerkte foto van Jezus op Instagram.
Volgens hoogleraar López-Terra lijkt het erop dat dat Spanje teruggaat in de tijd. Wat andere vrijheden betreft loopt Spanje voorop zoals de abortuswet en het homohuwelijk, maar op dit gebied ‘doet Spanje pijn’, aldus de beroemde uitspraak van de Baskische filosoof Miguel de Unamuno.