Judith Goeree
Langs de noordkust van Spanje verrijzen villa’s die herinneren aan het vergeten verhaal van de Indianos. Deze luxueuze panden in modernistische stijl zijn het tastbare bewijs van het succes van Spanjaarden die tussen 1830 en 1936 naar Latijns-Amerika emigreerden, daar fortuin maakten en als rijke mensen terugkeerden naar hun geboortedorp.
Van armoede naar grote welvaart
De grote emigratiegolf van Spanjaarden naar Latijns-Amerika tussen 1830 en 1936 ontstond uit pure noodzaak. Armoede, werkloosheid en politieke instabiliteit dwongen miljoenen mensen hun geluk elders te zoeken. Vooral Galiciërs, Asturiërs en Basken vertrokken naar Argentinië, Mexico en Uruguay, terwijl Andalusiërs vaker kozen voor Venezuela en Cuba. Deze migratie stond bekend als Hacer las Américas – een uitdrukking die nog steeds wordt gebruikt voor mensen die in het buitenland fortuin zoeken, vooral in Amerika.
Spanje had verdragen gesloten met deze landen, die op hun beurt Spaanse migranten met open armen ontvingen. In totaal emigreerden meer dan drie miljoen Spanjaarden naar het Amerikaanse continent.
Terugkeer in stijl
Casona indiana in Llanes
Een deel van deze emigranten keerde rijk terug, vaak rond de eeuwwisseling. Uit heimwee, trots of de wens om hun oude dag door te brengen in hun geboortedorp, bouwden ze enorme villa’s met art nouveau-elementen en exotische details uit Latijns-Amerika. Deze huizen – zoals die in bijvoorbeeld Llanes, Somado en Colombres in Asturië– waren niet alleen statussymbool, maar ook een visuele verklaring voor hun jarenlange afwezigheid: zie hoe succesvol we zijn geweest. Tot op de dag van vandaag geven deze villa’s het dorpsbeeld een opvallend en exotisch karakter.
Bijdrage aan de gemeenschap
De Indianos investeerden niet alleen in hun eigen huizen, maar ook in de gemeenschap. Ze financierden de bouw van scholen, kerken en bioscopen, verbeterden wegen en infrastructuur, en zorgden voor de aanleg van elektriciteit en waterleidingen. Sommigen verwierven zelfs een adellijke titel of groeiden in hun geboortedorp uit tot ´cacique´ – lokale machthebbers die hun invloed uitoefenden via een systeem van persoonlijke gunsten en politieke loyaliteit.
Een bekend voorbeeld is Iñigo Noriega uit Colombres, geboren in 1853. In Mexico vergaarde hij een enorm fortuin dankzij zijn investeringen in haciënda’s, spoorwegen, mijnbouw, scheepvaart en grondbezit. Zijn succes was mede te danken aan zijn nauwe banden met de Mexicaanse dictator Porfirio Díaz. Bij terugkeer in zijn geboortedorp liet Noriega de majestueuze Quinta de Guadalupe bouwen, genoemd naar zijn vrouw. Als vermogend weldoener en invloedrijk dorpsfiguur investeerde hij flink in de verfraaiing van het dorp. De villa van Noriega huisvest nu het Archivo de Indianos, en museum dat het migratieverhaal van duizenden Spanjaarden levend houdt.
Van vergeten verhaal naar levend erfgoed
© Ayto de Cómpeta
De dorpen als Colombres en Somado zijn uitgeroepen tot ´Pueblo Ejemplar de Asturias´, een eretitel voor dorpen in Asturië die zich onderscheiden door hun geschiedenis, erfgoed en gemeenschapszin. In Colombres vindt bovendien jaarlijks de Feria de los Indianos plaats, een eerbetoon aan de migranten die hun geluk zochten in Latijns-Amerika en als welgestelde Indianos terugkeerden.
Ook in het Andalusische dorp Cómpeta (provincie Málaga) zijn sporen te vinden van rijk teruggekeerde Spanjaarden. Hein Hendriks, inwoner van het dorp, vertelt over Villa Chile, de woning van Adriano Ortiz Ortiz, bijgenaamd El Chileno. Ortiz vertrok als veertienjarige met zijn familie naar Cuba en later naar Chili, waar hij onder meer een koekjesfabriek oprichtte met de naam Cómpeta, vernoemd naar zijn geboortedorp. De koekjes werden op grote schaal geëxporteerd.
In 1957 keerde Ortiz met zijn gezin en een zelf vergaard kapitaal definitief terug naar Cómpeta. Daar liet hij een riante villa bouwen die volgens de 86-jarige local Pepe alle luxe van die tijd overtrof. “Ze hadden er zelfs een badkamer met stromend water.”
Een vergeten migratieverhaal
©Turimso de Llanes
Hoewel de term Indianos zelfs in Spanje vaak onbekend is, vormen zij een belangrijk hoofdstuk in de sociale en economische geschiedenis van het land. Ze symboliseren het migrantenleven van met niets vertrekken en met alles terugkeren – althans, voor de gelukkigen. De meeste emigranten keerden nooit terug, of kwamen berooid thuis. De Indianos in Spanje zijn echter het gezicht van die enkeling die het wél maakte, en wiens nalatenschap nog altijd zichtbaar is in villa’s, dorpen en verhalen langs de noordkust en daarbuiten.
Bronnen: La Vanguardia, privé-archief Hein Hendriks
Bezoek deze verlaten dorpen in Spanje voor een reis door de geschiedenis