Judith Goeree
De bescherming van beren en lynxen in Spanje komt ernstig in gevaar nu de Europese Commissie het LIFE-programma wil stopzetten. Dit blijkt uit de ontwerpbegroting voor 2028, die in de komende twee jaar nog moet worden onderhandeld. LIFE is het belangrijkste natuurbeschermingsfonds van de EU. Dankzij dit programma groeide het aantal Iberische lynxen van 100 naar maar liefst 2.400, en kon de populatie bruine beren in het noorden van het land zich herstellen.
Hoe belangrijk dit fonds is geweest voor de Spaanse natuur, blijkt uit tientallen succesvolle projecten van de afgelopen decennia.
Wat is het LIFE-programma?
LIFE is sinds 1992 het belangrijkste Europese financieringsinstrument voor projecten die natuur, milieu en klimaat ten goede komen. In de afgelopen 33 jaar werden zo’n 6.000 projecten gesteund, waaronder meer dan 1.000 onder Spaanse leiding. Het fonds was cruciaal voor de terugkeer van soorten als de Iberische lynx, de bruine beer, de lammergier en de Spaanse keizerarend. Ook het herstel van wetlands en andere ecosystemen was mogelijk door deze financiële steun.
Spectaculaire groei van de Iberische lynx
Een van de grootste succesverhalen van het LIFE-programma is de Iberische lynx. In 2002 leefden er minder dan 100 exemplaren op het Iberisch Schiereiland. In 2024 is de populatie gestegen naar 2.401 dieren, het hoogste aantal ooit.
In datzelfde jaar werden 844 jongen geboren, verspreid over 17 voortplantingsgebieden. Vooral in Castilla-La Mancha (942 lynxen) en Andalusië (836) nam het aantal sterk toe. In totaal leeft 85 procent van de lynxen in Spanje, de rest in Portugal.
Sinds 2011 zijn er 403 lynxen uitgezet. Recent zijn daar nieuwe regio’s aan toegevoegd, zoals Murcia (2023) en Castilla y León (2024).
Toch blijft de soort kwetsbaar. In 2024 stierven 214 lynxen, waarvan 162 door aanrijdingen. Vanwege de gestage toename heeft de Internationale Unie voor Natuurbescherming (IUCN) de soort in 2024 geclassificeerd als ‘kwetsbaar’ in plaats van ‘in gevaar’. Toch blijft de lynx in Spanje wettelijk aangemerkt als ‘in gevaar van uitsterven’, vanwege aanhoudende risico’s zoals verkeersslachtoffers, versnipperde leefgebieden en beperkte verspreiding.
Bruine beer in opmars – met uitdagingen
Ook andere roofdieren in Spanje profiteren van LIFE-projecten, zoals de bruine beer. In het Cantabrisch gebergte leven naar schatting meer dan 370 beren. In de Pyreneeën werd in 2024 een record bereikt met 96 beren, waarvan 47 in Catalonië.
Toch brengt die groei ook problemen met zich mee. Beren worden steeds vaker gezien in dorpen, aangetrokken door fruitbomen en afval. In regio’s zoals Cantabrië en Asturië leidt dit soms tot overlast. Om conflicten te voorkomen zijn zogeheten berenbrigades actief, die beren volgen en verjagen met gebruik van GPS. Ook wordt ingezet op bewustwording onder bewoners en toeristen.
Maar juist het voortbestaan van dit soort succesvolle natuurprojecten staat nu onder druk.
Brussel wil LIFE opheffen
In het nieuwe meerjarenbudget wil de Europese Commissie het LIFE-programma opheffen als zelfstandig fonds. De middelen zouden dan opgaan in een breder fonds dat is gericht op het versterken van het Europees concurrentievermogen. De nadruk komt daarbij te liggen op economische groei, innovatie en industrie.
Milieu-initiatieven zouden volgens het nieuwe voorstel alleen nog financiering krijgen als ze bijdragen aan economische doelstellingen, zoals schone technologie of CO₂-reductie. De verantwoordelijkheid voor de besteding van de fondsen verschuift bovendien van Brussel naar de lidstaten.
Officieel noemt de Commissie dit een stap naar “efficiënter beleid”. In de praktijk vrezen natuurbeschermers echter een duidelijke verschuiving van aandacht: van biodiversiteit naar productiviteit. Daarmee dreigen cruciale natuurprojecten in de verdrukking te komen.
Europese samenwerking op de tocht
Volgens Guillermo Palomero, directeur van de Fundación Oso Pardo, is LIFE meer dan geld. “We werken samen met alle regio’s in Europa waar beren leven. Dankzij LIFE delen we kennis, strategieën en ervaringen.”
Luis Suárez van WWF bevestigt dat: “LIFE-projecten eisen samenwerking tussen overheden, bedrijven en organisaties. Ze bieden stabiele financiering en concrete resultaten. Voor de lynx zijn vier grote LIFE-programma’s uitgevoerd, met verbluffend succes.”
Belang voor economie en werkgelegenheid
LIFE is met een budget van 5,5 miljard euro tot 2027 relatief klein. Toch heeft het duizenden projecten mogelijk gemaakt en daarmee ook economische activiteit en werkgelegenheid gegenereerd, vooral op het platteland. Landen droegen zelf gemiddeld 50 procent van de kosten bij.
Voor veel natuurorganisaties is LIFE van levensbelang. Bij sommige kleinere NGO’s is het fonds goed voor tot 50 procent van de inkomsten. Het wegvallen ervan zou een zware klap zijn voor natuurbehoud in Spanje.
Politieke druk en wantrouwen
Het LIFE-programma ligt al langer onder vuur bij conservatieve en extreemrechtse partijen in het Europees Parlement. Zij beschuldigen milieu-NGO’s van lobbyactiviteiten namens Brussel. In werkelijkheid blijkt uit cijfers dat slechts een klein deel van het budget naar NGO’s gaat; het merendeel komt terecht bij overheden en bedrijven.
De biodiversiteit betaalt de prijs
Milieuorganisaties vrezen dat het verdwijnen van LIFE leidt tot een forse terugval in natuurbescherming én tot minder bindende milieuvoorwaarden bij EU-uitgaven.
“Als LIFE verdwijnt, verliest Europa een van haar krachtigste instrumenten voor natuurbescherming,” zegt Juan Carlos Atienza van SEO/BirdLife. “De biodiversiteit – en daarmee ook soorten als beren en lynxen in Spanje – zal de prijs betalen.”
De toekomst van het LIFE-fonds ligt in handen van Brussel. De komende jaren zal blijken wat dat betekent voor de natuur in Spanje.
Bronnen: El País
Herintroductie van de wolf in natuurgebieden stuit op verzet in Spanje