Judith Goeree
Spanjaarden hebben veel vertrouwen in wetenschap en wetenschappers, maar opvallend genoeg gelooft een groot deel van de bevolking óók in hardnekkige complotten. Dat blijkt uit de meest recente nationale enquête over de perceptie van wetenschap en technologie, die eind juni is gepresenteerd door het ministerie van Wetenschap en de Spaanse Stichting voor Wetenschap en Technologie (FECYT). De enquête is gebaseerd op 4.521 representatieve interviews onder inwoners van Spanje.
Wetenschappers gewaardeerd, maar afstand blijft
Ruim driekwart van de ondervraagde Spanjaarden zegt (veel of enig) vertrouwen te hebben in wetenschap. Wetenschappers worden niet alleen als deskundig gezien (85,9 procent), maar ook als mensen die handelen in het algemeen belang (61,4 procent). Tegelijkertijd blijkt uit de enquête dat slechts 37 procent van de burgers vindt dat wetenschappers hun kennis op een begrijpelijke manier delen. Er gaapt dus een kloof tussen waardering en nabijheid.
Dat is niet onbelangrijk, want juist in die kloof lijkt ruimte te ontstaan voor misinformatie en wantrouwen.
Veel Spanjaarden geloven in complotten
Een van de meest verontrustende uitkomsten van het onderzoek is de brede verspreiding van complotdenken. Spanjaarden vertrouwen wetenschap, maar 41 procent gelooft dat virussen zijn gecreëerd door de overheid om de vrijheid van burgers te beperken.
Bijna een derde gelooft dat er al een genezing voor kanker bestaat, maar dat die door bedrijven of overheden wordt achtergehouden, bijvoorbeeld om commerciële belangen te beschermen. En één op de vier denkt dat er een verband bestaat tussen vaccins en autisme dat bewust wordt verzwegen.
Ook groeit het wantrouwen tegenover farmaceutische bedrijven. Ruim de helft van de respondenten denkt dat zij de risico’s van vaccins verdoezelen. In 2020 was dat nog maar 24 procent. Een zorgwekkende stijging in slechts vier jaar tijd.
AI wekt nieuwsgierigheid én wantrouwen
In de enquête werd ook gevraagd naar kunstmatige intelligentie (AI). Het onderzoek laat zien dat AI niet alleen nieuwsgierigheid oproept, maar ook tot flinke bezorgdheid leidt. Vier op de tien Spanjaarden maken zich zorgen over hun privacy.
Bijna een derde vreest dat we te afhankelijk worden van technologie, en 70 procent verwacht dat AI binnen tien jaar werk van mensen zal overnemen.
Opvallend is dat bijna 30 procent denkt dat overheden AI gaan gebruiken om burgers te controleren. 17 procent maakt zich meer zorgen over de macht van grote technologiebedrijven. AI wordt door een groot deel van de bevolking dus niet alleen als innovatief, maar ook als potentieel bedreigend ervaren.
Klimaatverandering: erkend probleem
Waarover wel brede consensus bestaat, is klimaatverandering. Maar liefst 81 procent ziet het als een ernstig probleem en 70 procent van de respondenten is ervan overtuigd dat klimaatverandering grotendeels het gevolg is van menselijke activiteit. Tegelijk verwacht 39 procent van de Spanjaarden dat klimaatmaatregelen hun levenskwaliteit op termijn zullen verbeteren. Een belangrijk signaal voor beleidsmakers die vaak worstelen met draagvlak.
Brede steun voor meer investeringen en toegankelijkheid
De enquête laat zien dat Spanjaarden brede steun uitspreken voor meer publieke en private investeringen in wetenschap. Meer dan 80 procent vindt dat de centrale overheid hierin moet investeren, gevolgd door bedrijven en regionale overheden.
Ook de toegankelijkheid van onderzoek krijgt veel steun: 79 procent van de ondervraagden vindt dat publiek gefinancierd onderzoek gratis en voor iedereen beschikbaar moet zijn. Twee op de drie respondenten vinden bovendien dat ook fundamenteel wetenschappelijk onderzoek – zoals onderzoek naar het heelal of het menselijke cellen – belangrijk is, zelfs als dat niet direct tot praktische toepassingen leidt.
Tegelijkertijd blijkt uit het onderzoek dat de Spaanse bevolking meer maatschappelijke betrokkenheid verlangt van de wetenschap. Burgers willen dat wetenschappelijke kennis ten dienste staat van het algemeen belang, dat het beleid transparanter wordt en dat er meer aandacht is voor de sociale, ethische en politieke implicaties van onderzoek.
Spanje ziet zichzelf als achterblijver
Hoewel het vertrouwen in wetenschap groot is, leeft ook het gevoel dat Spanje internationaal achterloopt. Ruim 65 procent van de respondenten vindt dat het land nog steeds achterblijft bij het Europese gemiddelde op het gebied van wetenschap en technologie. Het lijkt een duidelijke roep om structureel te investeren en aansluiting te zoeken bij Europese standaarden.
Regering wil investeren in betere communicatie
Als reactie op de bevindingen heeft de Spaanse regering aangekondigd €14,5 miljoen te investeren in programma’s die wetenschap beter bereikbaar en begrijpelijk moeten maken voor het grote publiek. Het geld gaat onder meer naar wetenschapscommunicatie, betrokkenheid van burgers bij onderzoek en de toegankelijkheid van wetenschappelijke kennis. Zo wil de overheid de kloof tussen wetenschap en samenleving verkleinen en het vertrouwen van burgers versterken.
Volgens Staatssecretaris voor Wetenschap Juan Cruz Cigudosa is het nu zaak om niet alleen te investeren in kennis, maar ook in de relatie tussen wetenschap en burger. “De samenleving vraagt niet alleen om antwoorden, maar ook om betrokkenheid.”
Bronnen: El País, Ministerio de Ciencia, Innovación y Universidades
Desinformatie DANA-ramp Valencia: hoe nepnieuws zich verspreidde via X en TikTok