Judith Goeree
De verwoestende DANA-ramp die op 29 oktober 2024 de provincie Valencia trof en meer dan 200 levens eiste, liet niet alleen een spoor van vernietiging achter in het fysieke landschap. Ook online ontstond een storm: een stortvloed aan desinformatie tijdens de DANA-ramp in Valencia overspoelde sociale media, vooral op platforms als X (voorheen Twitter) en TikTok.
Een team onderzoekers van de Universitat Politècnica de València heeft honderden berichten geanalyseerd en laat zien hoe de verspreiding van onjuiste informatie samenhangt met emoties – en hoe die emoties verschillen per platform.
Angst op X, walging op TikTok
Volgens het onderzoek roept desinformatie rond de DANA-ramp in Valencia op X vooral gevoelens van angst en verdriet op. Dit heeft te maken met de aard van het platform. X heeft een tekstueel karakter. Dat maakt dat gebruikers de berichten zelf interpreteren, wat leidt tot een meer introspectieve, bezinnende respons. De verhalen op X benadrukken vaak tragiek, verlies en dreiging – waardoor angst dominant is.
Op TikTok is het effect anders. Daar domineren walging, woede en verontwaardiging. De combinatie van beelden, geluiden, dramatische muziek en een snellere consumptie van content zorgen ervoor dat mensen emoties intenser, maar ook oppervlakkiger beleven. Berichten worden daar minder gefilterd en richten zich vaker op sensatie, met een duidelijke focus op ‘spektakel’ en het uitlokken van heftige reacties.
Hardnekkige complottheorieën en valse claims
Zo ging op X een video viraal waarin werd beweerd dat “de overheid het ware dodental verbergt om fouten in de coördinatie van hulpdiensten te maskeren”. Een populaire post stelde zelfs: “Er zijn geen 30 doden, het zijn er honderden. Ze liegen ons voor.” – zonder enige officiële bevestiging of bewijs.
Een ander voorbeeld is een audiofragment dat werd verspreid via WhatsApp en X, waarin een man zich voordeed als lid van de Guardia Civil. Hij beweerde dat er meer dan 300 lichamen zouden zijn gevonden in de ondergrondse parkeergarage van winkelcentrum Bonaire, nabij Valencia. Hoewel dit volledig werd ontkracht door de autoriteiten, bleef het gerucht hardnekkig circuleren.
Op TikTok ging bovendien een video viraal waarin werd gesuggereerd dat de overstroming “gepland” zou zijn om landbouwgebieden te vernietigen. De beelden, vergezeld van onheilspellende muziek en close-ups van overstroomde sinaasappelgaarden, versterkten de indruk van een samenzwering – zonder enige feitelijke onderbouwing.
Emotionele strategie en algoritmes
Volgens de onderzoekers is het inzetten op emoties een bewuste strategie bij het verspreiden van desinformatie. Berichten die bedoeld zijn om te misleiden gebruiken vaak persoonlijke getuigenissen. In de berichten verschijnen anekdotes, zintuiglijke beschrijvingen en krachtige ontkenningen om geloofwaardigheid te suggereren. Bovendien profiteren ze van de algoritmes van platforms als TikTok, die prikkelende en extreme content belonen met meer zichtbaarheid.
Wantrouwen en de rol van de overheid
De impact van deze online desinformatie is groot. Tijdens een crisis als de DANA-ramp zijn mensen op zoek naar informatie en houvast. Als ze dan worden geconfronteerd met valse berichten, leidt dat tot wantrouwen richting de overheid en hulpdiensten. En dat gebeurt juist op momenten dat betrouwbare communicatie cruciaal is.
De Spaanse overheid heeft inmiddels aangekondigd stappen te willen zetten tegen desinformatie bij rampen zoals de DANA-ramp in Valencia. Daarbij wordt onder meer gekeken naar wetgeving en voorlichtingscampagnes over digitale weerbaarheid. De tragedie in Valencia maakt duidelijk dat niet alleen fysieke infrastructuur, maar ook het informatielandschap in tijden van crisis kwetsbaar is.
Lees ook: 228 doden bij overstroming Valencia – ex-minister ontkent nalatigheid