Ook Spaanse wetenschappelijke tijdschriften steeds meer winstmachine

door Else BeekmanElse Beekman
wetenschappelijke tijdschriften

Steeds meer gerenommeerde wetenschappelijke tijdschriften worden overgenomen door mysterieuze investeerders, die vervolgens de kwaliteit van de publicaties drastisch verlagen en de kosten voor wetenschappers verhogen. Dit fenomeen vindt wereldwijd plaats, maar heeft nu ook invloed op Spaanse tijdschriften.

De krant ElDiario.es schrijft dat enkele van de meest gerespecteerde wetenschappelijke bladen in Spanje hierdoor in diskrediet zijn gebracht en zelfs zijn verwijderd uit prestigieuze academische databases.

Wetenschap als verdienmodel

Een recent onderzoek van documentaire-experts aan de Universiteit van Granada onthult hoe bedrijven zonder academische achtergrond strategisch invloedrijke wetenschappelijke tijdschriften opkopen. De nieuwe eigenaren verhogen vervolgens de publicatiekosten en laten de kwaliteitscontroles verslappen. De artikelen worden vervolgens zonder degelijke peer-review gepubliceerd, waardoor de academische integriteit van deze bladen onder druk komt te staan.

In de afgelopen vijf jaar zijn de publicatiekosten voor wetenschappelijke artikelen wereldwijd sterk gestegen, en daarmee ook de winst van wetenschappelijke uitgevers. Tussen 2019 en 2023 steeg de gemiddelde prijs van APC’s van €2.356 naar €2.983 bij zes van de grootste wetenschappelijke uitgevers (Elsevier, Springer Nature, Wiley, Frontiers, MDPI en PLOS). Dat blijkt uit een een onderzoek van het ScholCommLab, een interdisciplinair onderzoekscentrum gevestigd aan de Simon Fraser University in Vancouver.

Een van de meest in het oog springende gevallen in Spanje, volgens ElDiario.es, is het Spaanse tijdschrift Comunicar, dat ooit tot de tien procent beste wetenschappelijke tijdschriften in zijn vakgebied behoorde. In 2023 werd het overgenomen door de onbekende uitgever Oxbridge Publishing House. Binnen een jaar werd Comunicar uitgesloten van toonaangevende wetenschappelijke databases, waarmee het zijn academische status verloor.

Misbruik van het open access-model

Het onderzoek haalt minstens 36 gevallen aan waarbij gerenommeerde wetenschappelijke tijdschriften op deze manier zijn overgenomen. Daaronder vijf uit Spanje. Het patroon is telkens hetzelfde: eerst verhogen de nieuwe eigenaren de Article Processing Charges (APC’s) – de kosten die wetenschappers betalen om hun onderzoek open access te publiceren. Vervolgens laten ze meer artikelen toe om de winst te maximaliseren. Het doel verschuift dus van wetenschappelijke vooruitgang naar puur financieel gewin.

Een opvallend voorbeeld is de Revista de Psicología del Deporte, waarin Spaanse en Braziliaanse wetenschappers nu 2.500 Britse ponden (€3.000) per publicatie moeten betalen. Voor andere nationaliteiten loopt dat bedrag zelfs op tot 5.000 pond. Voorheen bedroegen de kosten voor een publicatie slechts 300 euro.

De val van Spaanse wetenschappelijke tijdschriften

De praktijk heeft verwoestende gevolgen voor zowel wetenschappers als de wetenschap zelf. In enkele maanden tijd kan een ooit prestigieus tijdschrift volledig worden uitgehold. Zo is het percentage Spaanse auteurs in de Revista Internacional de Medicina y Ciencias de la Actividad Física y del Deporte gedaald van 90% naar slechts 13%. In Cuadernos de Economía is het aantal Spaanse onderzoekers dat publiceert zelfs gedaald van 68% naar 6%.

Dit komt doordat veel artikelen nu afkomstig zijn uit landen zoals China, Irak en Indonesië. Die landen staan bekend om minder strikte academische normen en praktijken zoals ‘paper mills’. Daarbij betalen onderzoekers om hun naam aan een studie toe te voegen zonder daadwerkelijk bij te dragen.

Gevolgen en waarschuwingen

Het probleem blijft niet beperkt tot de wetenschappelijke gemeenschap. Universiteiten en onderzoeksinstellingen baseren hun reputatie en financiering vaak op de publicaties van hun wetenschappers. Wanneer een tijdschrift uit een prestigieuze database zoals Scopus of Web of Science verdwijnt, verliest elke publicatie in dat blad zijn waarde. Dit kan wetenschappers hun financiering en carrièremogelijkheden kosten.

Volgens de onderzoekers is de ontwikkeling dat wetenschappelijke kennis steeds meer als product wordt verhandeld, erg zorgelijk. Zonder regulering dreigt het wetenschappelijk publicatiemodel te worden overgenomen door bedrijven die uitsluitend uit zijn op winst, met alle gevolgen van dien voor de betrouwbaarheid en kwaliteit van wetenschappelijk onderzoek. Een ongewenste ontwikkeling, zeker in een tijd waarin desinformatie steeds meer podium krijgt.

Lees ook: De helft van de Spaanse wetenschappers wordt bedreigd na mediaoptredens