Else Beekman
Spaanse wetenschappers die in de media verschijnen om hun onderzoek te delen en desinformatie tegen te gaan, worden regelmatig geconfronteerd met bedreigingen, beledigingen en andere vormen van intimidatie. Maar liefst 50% van de ondervraagde onderzoekers heeft negatieve ervaringen gehad na publieke optredens. Vooral onderwerpen zoals COVID-19 en klimaatverandering lokken veel haatreacties uit.
Dat blijkt uit een onderzoek van het Science Media Centre (SMC). Het rapport werd uitgevoerd in samenwerking met de Gureiker-onderzoeksgroep van de Universiteit van Baskenland (UPV/EHU). Het onderzoek belicht via een online enquete hoe wetenschappers omgaan met publieke zichtbaarheid, de voordelen die zij ervaren en de obstakels waarmee zij worden geconfronteerd. Het analyseert ook de persoonlijke en professionele gevolgen van negatieve ervaringen, evenals de strategieën die zij gebruiken om hiermee om te gaan. Daarnaast kijkt het naar de steun, of juist het gebrek daaraan, die zij van hun instellingen ontvangen.
Sociale media als broeinest van haat
De meeste aanvallen vinden plaats op sociale media, met het platform X (voorheen Twitter) als grootste boosdoener. Wetenschappers worden niet alleen uitgescholden, maar ook vaak persoonlijk aangevallen en bedreigd. Een recent voorbeeld is Fernando Valladares, een bioloog van het Spaanse CSIC, die bedreigd werd nadat hij de overstromingen in Valencia koppelde aan klimaatverandering. Valladares ontving doodsbedreigingen en moest vrezen voor zijn veiligheid.
Angst voor verdraaide boodschappen
Hoewel 80% van de wetenschappers positieve ervaringen rapporteert met mediaoptredens, is er ook een keerzijde. Veel onderzoekers vrezen dat hun woorden uit hun verband worden getrokken. “Desinformatie tegengaan is belangrijk, maar het blijft een uitdaging om experts te motiveren hun kennis te delen,” aldus Pampa García Molina, coördinator van het SMC.
Vrouwelijke wetenschappers vaker bedreigd
Vrouwelijke wetenschappers hebben het extra zwaar. Zij worden vaker aangevallen op hun uiterlijk en vermeende competenties, terwijl hun mannelijke collega’s vooral beschuldigd worden van oneerlijk onderzoek. Deze genderstereotypen versterken het gevoel van onveiligheid bij vrouwelijke wetenschappers.
Psychologische impact
De gevolgen van de haatreacties zijn niet alleen professioneel, maar ook persoonlijk. Een significant deel van de ondervraagden gaf aan dat zij lijden onder angst, onzekerheid en andere psychologische klachten. Sommigen kiezen ervoor om hun sociale media te beperken, anonieme accounts te blokkeren of zich volledig terug te trekken uit de publieke arena om aan de bedreigingen te ontkomen.
Oproep tot actie
Om deze problemen aan te pakken, pleiten wetenschappers voor betere communicatie-trainingen, meer ondersteuning vanuit onderzoeksinstellingen en concrete maatregelen om intimidatie tegen te gaan. Zonder deze steun dreigt een verdere terugtrekking van experts uit het publieke debat, met negatieve gevolgen voor de verspreiding van wetenschappelijke kennis.
De eerder genoemde wetenschapper Valladares werd overigens verrast door onverwacht brede steun. Meer dan 850 maatschappelijke organisaties spraken in een manifest hun steun uit voor deze Spaanse klimaatwetenschapper nadat hij werd bedreigd over zijn uitspraken in de media na de DANA-ramp in Valencia.
DANA-overstromingen zwaar getroffen door desinformatie
Volgens Samuel Allan van fact-checkwebsite maldita.es was de desinformatie rond de DANA-overstromingen in Valencia ongekend. Dat zei hij tijdens een seminar voor journalisten over het bestrijden van desinformatie georganiseerd door de AMWAJ Alliance. Op één dag ontving de website 9.000 tips over over mogelijke desinformatie die rondging op sociale media. Die varieerden van verhalen over teveel door de overheid afgebroken dammen in het gebied, over zogenoemde HAARP-technieken (High Frequency Active Auroral Research Program) die er ten grondslag aan zouden liggen, maar geen enkele relatie met het weer hebben, of cloud seeding in Marokko, tot tientallen doden in een ondergrondse garage terwijl daar tot nu toe geen enkele van is bevestigd.
Het zaaien van wantrouwen en onrust is het motief achter deze desinformatie-campagnes die tot gevolg hebben dat mensen ook overheden, ngo’s, media en dus ook wetenschappers wantrouwen. Allan en zijn collega’s zetten zich dagelijks in om valse inhoud en desinformatie te ontkrachten. Dat doen ze met behulp van deskundige bronnen en wetenschappelijk bewijs.
Reactie SMC op bedreigde wetenschappers
SMC concludeert: “De rol van wetenschappers in de media is essentieel in de strijd tegen desinformatie. Zij bieden een uniek perspectief gebaseerd op feiten en gedegen onderzoek. Daarmee corrigeren zij onjuiste informatie, bieden nuance aan complexe onderwerpen en helpen het publiek om wetenschappelijke kennis beter te begrijpen. Zonder hun bijdrage wordt de ruimte voor desinformatie groter, met potentieel schadelijke gevolgen voor beleid en publieke opinie. Het is cruciaal dat zij zich veilig voelen om hun expertise te delen.”