Else Beekman
In steeds meer kustplaatsen in Spanje staan buiten het hoogseizoen meer huizen leeg dan er vast bewoond worden. Deze ‘spookplaatsen’ trekken ’s zomers massa’s toeristen, maar zijn de rest van het jaar grotendeels verlaten. Ondertussen kampen bewoners en lokale overheden met een nijpend woningtekort en druk op voorzieningen.
In Torrevieja (Alicante) staan van de 122.000 woningen slechts 36.000 als hoofdverblijf geregistreerd . In Noja (Cantabrië) is slechts 1 op de 10 woningen permanent bewoond. In badplaatsen als Oropesa del Mar en Peñíscola (Castellón) gaat het zelfs om 80% tweede verblijven of vakantiewoningen.
In totaal tellen 62 grotere gemeenten met meer dan 10.000 woningen in Spanje, vrijwel allemaal te vinden aan de kust, meer niet-hoofdverblijven dan permanente woningen. Dat blijkt uit recente cijfers van het Spaanse instituut voor statistiek (INE). Zie het kaartje in dit artikel in El País voor overzicht per Spaanse gemeente van de percentages niet-hoofdverblijven.
Volgens econoom José García Montalvo (Universiteit Pompeu Fabra) is deze situatie het gevolg van het toeristisch ontwikkelingsbeleid uit de jaren ’80. “Heel veel gemeenten zijn volledig afhankelijk geworden van seizoensgebonden toerisme,” zegt hij. Dit zorgt voor grote pieken in de zomer, maar ook voor periodes van leegstand en verstilling in de winter. Ondertussen stijgen de woningprijzen en worden betaalbare huizen voor bewoners schaarser.
Gemeenschappen zonder buren
Voor vaste bewoners betekent dit een ontwrichte leefomgeving. “De gemeenschapsband is zo goed als afwezig,” legt Iván Auciello (Future Policy Lab) uit. Hij spreekt van een gefragmenteerde samenleving zonder echte buurtgevoelens. De tijdelijke bewoners veroorzaken vaak ook overlast, zoals lawaai en feestjes.
Steden als Peñíscola (Castellón) zien hun inwonersaantal ’s zomers groeien van 9.000 naar 90.000. In Fuengirola (Málaga) vindt bijna een verdrievoudiging van de bevolking plaats van de 85.859 ingeschreven bewoners tot zo’n 250.000 in de zomermaanden. In Matalascañas (Huelva) is het verschil zo mogelijk nog groter met minder dan 3.000 vaste bewoners tot 150.000 mensen in juli en augustus.
Gemeenten proberen zich hierop aan te passen met tijdelijke contracten voor extra schoonmaak, politie en watervoorziening. Toch blijven veel voorzieningen zoals gezondheidszorg, openbaar vervoer en afvalverwerking zwaar onder druk staan. “Zodra het seizoen losbarst, moet je zelfs eerder opstaan om brood te halen of op tijd op je werk te zijn,” zegt María Ramos, vaste bewoner van Benicàssim (Castellón).
Kosten voor gemeenten, winst voor anderen
Gemeenten dragen de extra lasten, maar zien weinig terug van de opbrengsten uit het toerisme. Zo gaan belastingen zoals de btw naar de centrale overheid, terwijl lokale besturen opdraaien voor infrastructuur, onderhoud en veiligheid. “Het gat tussen de geregistreerde en feitelijke bevolking is te groot,” aldus het gemeentebestuur van Peñíscola.
Waar zijn alle leegstaande huizen in Spanje te vinden?
De overbelasting kan hinder veroorzaken bij diensten zoals afvalinzameling of openbaar vervoer, maar vormt een risico bij andere, zoals de gezondheidszorg. Joana Melero, cardioloog in het Algemeen Ziekenhuis van Castellón, legt uit dat haar team tijdens de vakantieperiodes terugvalt van vier naar drie specialisten, precies op het moment dat de bevolking in de provincie explosief stijgt. Soms, vervolgt ze, ‘krijgen de duizenden mensen die naar Peñíscola of Benicàssim komen helaas een hartinfarct en worden naar ons ziekenhuis doorgestuurd’, waardoor ‘de druk op de zorg enorm is’.
De Spaanse federatie van gemeenten (FEMP) pleit voor herziening van het lokale financieringssysteem. “Het is niet houdbaar dat een gemeente van 10.000 inwoners de kosten moet dragen van 50.000 toeristen,” zegt secretaris-generaal Luis Martínez-Sicluna.
Een ander type leegstand
Niet alleen kustplaatsen kampen met leegstand in spookplaatsen. In het binnenland van Spanje, het zogenaamde ‘lege Spanje, zijn er talloze dorpen waar 90% van de huizen leegstaat. In grotere plaatsen in die gebieden loopt dat percentage nog steeds op tot 65%. In veel gevallen gaat het om erfwoningen die niet onderhouden worden of slechts in het weekend of in de vakantiemaand augustus worden gebruikt. Ze worden dus niet of nauwelijks gebruikt, maar blijven buiten bereik van de woningmarkt.
Toch is de dynamiek in het binnenland anders dan aan de kust. In dorpen rond steden als Madrid, Burgos of Toledo is de band met vaste bewoners vaak sterker. Eigenaren keren regelmatig terug, onderhouden hun huizen en zorgen tijdens weekends of feestdagen voor leven in de brouwerij.
Menselijke maat raakt zoek
Hoewel het toerisme economische voordelen biedt, verdwijnen de menselijke maat en leefbaarheid steeds vaker uit beeld. Zowel bewoners als beleidsmakers staan voor een lastige balans: profiteren van toerisme zonder hun dorpen te verliezen aan leegstand, drukte en anonimiteit. Het woningtekort aan de kust wordt daardoor niet alleen een praktisch probleem, maar ook een sociale uitdaging.
Leegstand in Spaanse steden daalt, maar neemt toe op platteland