In 2019 werd in het Spaanse Mula in Murcia het grootste zonnepark van Europa in gebruik genomen, met een vermogen van 494 megawatt (MW) en een oppervlakte van 1.000 hectare. Een jaar later nam een nog grootschaliger zonnepark die positie alweer over. De 1,4 miljoen zonnepanelen van dat mega zonnepark in Usagre in de provincie Badajoz hebben een vermogen van 500 MW en bestrijken een gebied met een diameter van ongeveer 4 km. Dat is ongeveer net zo groot als de stad Antwerpen (van Ring tot Schelde) of Amsterdam (van IJ tot Zuidas). Volgende nog grotere zonneparken zijn al in aanbouw.
Veel meer plannen voor zonneparken dan nodig
In de strijd tegen klimaatverandering zijn steeds meer zonnepanelen noodzakelijk. Een van de doelen in het Spaanse klimaat- en energieplan is om 39.000 MW zonnepanelen te plaatsen voor 2030. Een jaar na opstellen van het plan stond de teller al op 9.071 MW. Bij de Spaanse netbeheerder REE lag al een enorme berg aan aanvragen voor samen 211.900 MW. Daarvan is ongeveer de helft afgewezen. Toch kunnen aanvragers van plannen voor samen 96.000 MW in principe hun projecten verder uitwerken. Wie aan de criteria van REE voldoet, kan daarna gaan bouwen. Maar welke impact hebben die plannen op de natuur?
Gebrek aan visie
Volgens Spaanse wetenschappers ontbreken de instrumenten om in deze snelle ontwikkeling goede afwegingen te maken. Zij zijn voorstander van duurzame energie, maar waarschuwen voor verlies van biodiversiteit. Zonneparken worden vaak gebouwd op goedkoop land, zoals braakliggende terreinen en droge agrarische grond. Die zijn ecologisch heel belangrijk voor vogelsoorten, zoals de steppevogels, maar zijn niet altijd beschermd als natuurgebied. De populaties van vogels als de grote en de kleine trap, de zandhoen, leeuwerik, havik zijn de afgelopen jaren in Spanje sterk gedaald. ‘Bij de overheid komen plannen binnen die elk afzonderlijk goed inpasbaar zijn, maar met veel grote zonneparken vlak bij elkaar krijg je te maken met een opeenstapeling van effecten die moeilijk te beoordelen zijn. Het ontbreekt aan een visie op het geheel’, vertelt onderzoeker García de la Morena.
Een derde van Spaans grondgebied kwetsbaar
Het Spaanse Ministerie voor de Ecologische Transitie heeft eind 2020 wel kaarten gepresenteerd voor een planmatige ontwikkeling van duurzame energie, die aangeven hoe kwetsbaar een gebied is voor plaatsing van grote zonne- en windparken. Volgens die kaarten is 36 procent van het grondgebied van Spanje beperkt gevoelig en is een derde van Spanje zeer kwetsbaar.
Het ministerie heeft ook een inschatting gemaakt van hoeveel grondgebied nodig is voor zonneparken om aan de doelen voor duurzame energie in 2030 te voldoen. Daarvoor zou slechts 0,43 procent van de beperkt gevoelige zones nodig zijn. ‘Je gaat ook niet heel Spanje vol zetten met zonnepanelen, het gaat om maar een heel klein deel, maar de zorgen zijn terecht, omdat ze vaak op bepaalde plekken worden geconcentreerd’, zegt de directeur generaal van het ministerie.
Zonneparken leveren meer op dan landbouw
Volgens de Spaanse vereniging van zonne-energiebedrijven Unef is er genoeg ruimte voor groei. ‘Er is veel verlaten landbouwgebied. Wij zorgen voor inkomsten voor de boeren die in veel gevallen hun inkomsten kunnen vertienvoudigen’, vertelt directeur van Unef José Donoso. Landbouwgrond voor gewassen zonder bevloeiing levert slechts 200 tot 300 euro op en de landbouwgrond met irrigatie 700 tot 900 euro. Wie zijn landbouwgrond verhuurt voor een zonnepark kan zeker 1.200 euro per maand vragen en in sommige gebieden zelfs 2.000 euro per maand. Jonge boeren die grond willen kopen, kunnen nooit opboksen tegen die hoge grondprijzen. De Spaanse bond voor agrariërs roept wel op geen zonneparken te plaatsen op productieve landbouwgrond.
Zonne-energiebedrijven kiezen voor de grote schaal
Unef is ook voorstander van grootschalige zonneparken. ‘Onze technologie is modulair. Je kunt een installatie van 1,5 kW op je huis plaatsen of je maakt een park zo groot als je wil. Maar het is duidelijk dat hoe groter een zonnepark is, hoe meer het zal opleveren. Vandaag de dag kan iedereen zonnepanelen plaatsen. De panelen in Frankrijk, Portugal of Duistland zijn dezelfde als in Spanje. Waar ligt het concurrentievoordeel? In de uren zon en in de ruimte om tegen een lage prijs zonneparken te plaatsen. In Europa hebben alleen een deel van Portugal, Zuid-Italië, Sicilië en een klein stukje Zuid-Frankrijk net zoveel zon als wij, maar niemand heeft zoveel land. En daardoor is onze energieprijs veel lager dan in andere landen. Er zijn al bedrijven die daarvoor naar Spanje verhuizen.’
Afhankelijk van gemeentelijk beleid
Of een mega zonnepark wordt verwelkomd of niet, is nu sterk afhankelijk van de gemeentelijke visie. De gemeente Escatrón in Zaragoza vindt de negen zonneparken met een gezamenlijke grootte van 1.400 hectare (420 MW) geen enkel probleem. Alcalá de Guadaíra in Sevilla verandert daarentegen het ruimtelijke ordeningsbeleid om regels op te stellen voor de grootschalige zonneparken. Daar zijn al vier enorme zonneparken in gebruik. Bovendien worden de plannent getoetst voor vier andere, samen goed voor 656 MW. Volgens de gemeente zijn er heel veel aanvragen voor zonneparken.