In Nederland zijn we bijvoorbeeld wel gewend fooi achter te laten. Al stelt de ongeschreven regel daar dat je 10 procent van het totale geconsumeerde bedrag betaalt, houdt niet iedereen zich daaraan. Omdat het geven van een fooi ook daar niet verplicht is, kun je variëren in de hoogte ervan. Velen laten die logischerwijs afhangen van de kwaliteit van de service en van het genuttigde.
In sommige andere landen, zoals de Verenigde Staten, is het geven van fooi een vaste traditie. Daar is het gewoon om 15 tot 20% van het totale bedrag erbij te geven. Het zeer bescheiden loon van het personeel wordt ermee verhoogd. In landen als Zweden en Noorwegen is het eerder gebruikelijk dat klanten de rekening naar boven afronden. Pas als de service erg wordt gewaardeerd gaat men over tot het betalen van 5 tot 10% fooi. Maar hoe zit dat eigenlijk in Spanje? Hoeveel fooi moet je achterlaten? Hangt het af van de obers of het restaurant?
Hoe werkt het hier? Fooien in Spanje?
In Spanje wordt in eenvoudige restaurants geen fooi verwacht, zeker niet van Spaanse klanten. Omdat buitenlanders vaak wel fooi betalen, zoals ze dat in hun eigen land gewend zijn, rekent het personeel in horecagelegenheden van toeristische plaatsen er dan wel op. Toch kun je er in Spanje voor kiezen om geen extra geld achter te laten. In de meer sjieke restaurants (die met stoffoen tafelkleden) is het een ongeschreven regel een fooi van 5% tot 10% van de eindafrekening te betalen, afhankelijk van de mate waarin je tevreden bent over de service.
In de wat eenvoudiger restaurants komt het er vaak op neer dat klanten die tevreden zijn het te betalen bedrag naar boven afronden of wat wisselgeld achterlaten. Kost hun ‘menu del día‘ 8,75 euro, dan rekenen ze bijvoorbeeld 9 af. De ene keer geven ze dus enkele tientallen centen en de andere keer gaat het om een paar euro’s.
Hoe wordt de fooi verdeeld onder de medewerkers?
Omdat de praktijk niet gereguleerd is, is er ook geen enkele modus operandi voor werkgevers in hoeverre ze de fooi onder hun medewerkers verdelen of zelf in hun zak steken. Meestal zijn er twee soorten praktijken die gevolgd worden:
In met name kleine restaurants werkt men vaak met een gemeenschappelijke pot. Van tijd tot tijd worden de fooien dan gelijk verdeeld onder alle medewerkers (kelners, keukenpersoneel en eventuele bezorgers).
In grotere etablissementen met verschillende soorten personeel (obers, chef-koks, sommeliers, barmannen etc.) wordt de fooi verdeeld in percentages. Op basis van de hoogte van het loon krijgt iedereen een percentage van het fooibedrag.
Het al dan niet geven van fooien is meestal een gevoelig onderwerp onder werknemers in de horecasector. Het is namelijk een interessant extraatje bovenop de doorgaans niet al te hoge of zefls schrikbarend lage basissalarissen. Sommige obers vinden dat alleen zij recht hebben op de fooi omdat die immers wordt verkregen op basis van hun inspanningen om de klant een goede tijd te geven. Ze vinden het dan niet leuk het bedrag te moeten delen met andere werknemers zoals koks of bezorgers.
Kun je een fooi geven als je met een kaart betaalt?
Niet op alle plaatsen kun je de fooi direct met het eindbedrag betalen met je bankpas. Vooral de kleinere etablissementen ontvangen het liever in contant geld, zodat ze het in een pot kunnen stoppen en makkelijker verdelen. In bars luidt het personeel vaak een klok als iemand fooi heeft betaald om het personeel vrolijk te stemmen.
Hoeveel fooi geef je een bezorger?
Naast de restaurantsector zijn fooien meestal gebruikelijk bij andere beroepsgroepen in Spanje zoals onder meer taxichauffeurs, reisleiders, hotelpersoneel of thuisbezorgers. Met de opkomst van bezorgapps wordt de service van bezorgers frequenter en noodzakelijker. De ongeschreven regel geeft ook hier aan dat de fooi rond de 10% van de bestelling moet bedragen, zoals in een restaurant gebeurt.
Oorsprong van fooi
Het is – mede vanwege grote verschillen tussen het geven van fooi in verschillende landen – moeilijk om de precieze oorsprong van de fooi te bepalen. Etymologisch gezien is de oorsprong van het Spaanse woord voor fooi ‘propina’ wel duidelijk. Het woord tip komt van het Griekse werkwoord pinó, dat drinken betekent. Na het toevoegen van het voorvoegsel pro-, wordt het woord propinó gevormd. Dat is uitgevonden om de actie te beschrijven van het reiken naar en het aanbieden van een drankje aan een andere persoon. Dit werkwoord bleef evolueren tot de Latijnse term ‘propinare’, wat de onmiddellijke antecedent is van de term ‘propina’. Die wordt door de Koninklijke Academie voor de Spaanse Taal (RAE) gedefinieerd als een kleine fooi om goede service te belonen.
Een andere verklaring zegt dat het woord “fooien” afkomstig is van het Latijnse woord “fovea”, wat “put” of “holte” betekent. In de Middeleeuwen gebruikten kooplieden en handelaren vaak holtes in de muur als een soort kluis om hun geld veilig te bewaren. Wanneer ze een dienst ontvingen, zoals het lossen van hun vracht, gaven ze een klein deel van hun geld aan de persoon die hen hielp. Dit geld werd vaak in de holte geplaatst, vandaar de term “fooien”.
Weer een andere theorie is dat het woord “fooien” is afgeleid van het Oudfranse woord “feu”, wat “vuur” betekent. In middeleeuwse herbergen was het gebruikelijk om een vuur aan te steken om de klanten warm te houden. Gasten gaven geld aan de persoon die voor het vuur zorgde als dank voor zijn diensten.
Het woord “tip” als in “fooi geven” komt oorspronkelijk uit het Engels en is afgeleid van de zin “To Insure Promptness”, wat betekent “om snelheid te verzekeren”. In de vroege 18e eeuw begonnen klanten in Engelse koffiehuizen geld te geven aan bedienden om ervoor te zorgen dat ze snel en efficiënt bediend werden. Dit werd bekend als “een tip geven”. Later werd het gebruik van het woord “tip” uitgebreid naar andere dienstverlenende sectoren, zoals restaurants en hotels, en verspreidde zich naar andere delen van de wereld.
Het geven van fooien kan controverse opleveren. Sommigen beweren dat het niet nodig zou moeten zijn om het loon van werknemers aan te vullen. Anderen vinden dat het een noodzakelijke en gepaste manier is om goede service te belonen. Ongeacht iemands mening over de praktijk, het geven van fooien blijft in veel delen van de wereld een veel voorkomende gewoonte.
Druk opgevoerd om fooi te geven
Een bijna verplichte fooiencultuur, zoals gebruikelijk in de VS, begint nu ook in sommige restaurants in Madrid en Barcelona op te duiken. Dat meldden verschillende Spaanse media waaronder El Economista en Huffpost de afgelopen dagen. Hoewel het in de praktijk vrijwillig is, voelen sommige consumenten zich onder druk gezet om een fooi achter te laten. Consumentenorganisaties beweren dat het een manier is voor bedrijven om te voorkomen dat ze hun personeel met een fatsoenlijk salaris belonen.
In een restaurant in Barcelona zag een gebruiker dat op het ticket een emoticon was gekoppeld aan de fooi. Als hij niets achterliet, ging dat gepaard met een strak gezicht en de glimlach nam toe naarmate het percentage fooi steeg. Onderaan de rekening werd gespecificeerd: “100% van de fooi gaat naar obers en koks.”
Enkele weken geleden moedigde de regio Madrid burgers aan om fooien te betalen met de opmerking “Het zijn de fooien die de kleine dromen mogelijk maken van degenen die ons elke dag dienen”, zegt deze spot.
De algemeen secretaris van de consumentenorganisatie Facua, Rubén Sánchez, denkt dat deze tactiek wordt ingezet om “een schuldgevoel op te wekken” bij de klant die besluit niets achter te laten. Sánchez herhaalt dat de betreffende horecagelegenheden niet illegaal handelen omdat ze het niet opleggen om een fooi achter te laten. Wel gelooft hij dat ze met het vragen om dat geld “proberen misbruik te maken” van de klant zodat “hij of zij op de een of andere manier degene wordt die het te lage salaris aanvult” van het personeel van de vestiging. De fooi kan nooit een “substituut zijn voor een fatsoenlijk salaris”, concludeert hij.