Forse toename van illegale immigratie in Spanje

Hierdoor behield Spanje zijn positie als het enige mediterrane land met dalende cijfers van illegale immigratie. Andere Europese landen zoals Italië en Griekenland zagen juist stijgingen. Dit werd door de Spaanse regering gepresenteerd als een teken van goed beleid en samenwerking in een tijd waarin migratiekwesties een centrale rol speelden in Europese verkiezingen.

Deze trend keerde echter snel om en Spanje sluit het jaar af als het op één na hoogste land in de EU wat betreft illegale binnenkomsten buiten de geautoriseerde grensposten. Alleen Italië registreerde meer illegale aankomsten. Spanje is ook het tweede land met de snelst stijgende illegale immigratie.

Volgens recente gegevens van het ministerie van Binnenlandse Zaken, tot 15 december, waren er 52.945 aankomsten over land en zee. Dit betekent een toename van 76% vergeleken met 2022. De cijfers doorbreken de dalende trend van de afgelopen twee jaar.

Italië en Griekenland

Italië heeft inmiddels meer dan 153.000 aankomsten geregistreerd. Dat houdt een stijging in van 46% ten opzichte van 2022. Griekenland zag bijna 45.000 aankomsten, een stijging van 139% ten opzichte van vorig jaar.

1.142 sterfgevallen

Helaas blijven de sterfgevallen op zee een constant probleem. Minstens 1.142 mensen zijn gestorven of vermist tijdens pogingen om de Spaanse kusten te bereiken.

Alleen in 2018 meer aankomsten in Spanje

Het aantal illegale aankomsten in Spanje, dat naar verwachting tegen het einde van het jaar meer dan 54.600 zal bedragen, is het op één na hoogste sinds het begin van de registratie, alleen overtroffen in 2018. Toen kwamen 64.298 mensen illegaal het land binnen. Destijds leidde dit tot bemiddeling van de Spaanse regering bij de EU om meer financiering voor Marokko te verkrijgen en een eigen jaarlijkse bijdrage van 30 miljoen euro in te schatten.

Canarische Eilanden

De belangrijkste factor in 2023 is de toename van aankomsten op de Canarische Eilanden. Aankomsten hier maken meer dan 70% van het totaal uit. Er zijn ook aanzienlijke aankomsten van Marokkanen aan het vasteland, vaak aan boord van zogenoemde drugsboten (narcolanchas). Dat fenomeen baart de autoriteiten zorgen. Ondertussen blijven de landgrenzen van Ceuta en Melilla vrijwel gesloten.

Aankomsten uit Senegal en Mauritanië

De meest significante toename (144%) werd gezien op de Canarische eilanden, met 37.187 aankomsten. Vooral op het kleine eiland El Hierro, waar vooral cayucos uit Senegal, maar ook uit Gambia, zijn aangekomen. De afgelopen weken zijn echter steeds meer boten uit Mauritanië aangekomen. Deze trend houden de Spaanse autoriteiten nauwlettend in de gaten. 

Om de opleving van de Canarische route, op niveaus die sinds 2006 niet meer zijn gezien, te begrijpen, moet vooral naar Senegal worden gekeken. Daar zetten politieke en economische factoren jongeren aan tot gevaarlijke reizen in cayuco’s.

Tidiane Diallo, een 31-jarige Senegalees, verliet zijn leven om aan boord te gaan van een houten boot die in oktober met bijna 300 mensen aan boord op de Canarische eilanden arriveerde. Bij aankomst was hij vastberaden om zijn familie te helpen. “Voor ons is het frustrerend. Het maakt niet uit wat je studeert of waar je werkt, je zult nooit genoeg verdienen. Hier, hoe slecht het ook gaat, zal ik altijd beter af zijn dan in mijn land”, zei hij destijds. Inmiddels heeft hij er elke dag spijt van dat hij aan boord van die cayuco is gestapt. “Als je geen papieren hebt, lijd je veel en werk je 14 of 15 uur per dag voor 900 euro per maand. Als ik het had geweten, zou ik dit risico niet hebben genomen,” vertelde hij vanuit Lleida, waar hij in de landbouw werkt. Hij wil terugkeren naar Senegal maar wil dat niet met lege handen doen uit angst dat zijn familie hem zal afwijzen. 

Omstandigheden in Senegal

Een intern rapport van het Europese grensagentschap, Frontex, wijst op enkele oorzaken van de toename van illegale migratie uit Senegal. Onder andere het gebrek aan banen om de stijgende kosten van levensonderhoud te dekken, is een belangrijke factor. Terwijl Spanje het jaar afsloot met een inflatie van 3,5%, schatte de Wereldbank dat de gemiddelde inflatie in Senegal in 2022 9,6% bedroeg, vergeleken met 2,2% in 2021. “Een groot deel van de jonge Senegalese bevolking genereert niet genoeg inkomen om deze stijgingen te compenseren”, meldt het document.

Demografische factoren spelen ook een rol. 75% van de Senegalese bevolking is jonger dan 35 jaar. Elk jaar voegen ongeveer 300.000 jongeren zich toe aan een arbeidsmarkt die niet genoeg banen biedt voor iedereen. Hierbij komt nog het uitputten van de visserijbronnen. Deze sector vertegenwoordigt 3,2% van het nationale BBP. 

Aankomsten elders in Spanje

Hoewel de focus op Canarische aankomsten lag, zijn ook de aankomsten aan andere kusten gestegen. De 14.312 aankomsten die zijn geregistreerd op het vasteland en de Balearen betekenen een stijging van 20% ten opzichte van het voorgaande jaar en concentreren zich op het vasteland. Er zijn meer vertrekken vanuit Marokko, maar minder vanuit Algerije. De landgrenzen van Ceuta en Melilla zijn de enige die bijna geen groei laten zien, met slechts 1.200 mensen die erin zijn geslaagd deze in 2023 over te steken, een daling van 46,5% ten opzichte van het voorgaande jaar.

De rol van Marokko

Marokko blijft een cruciale rol spelen in de migratiedynamiek, maar de beoordeling van de samenwerking hangt af van het perspectief. In het openbaar wordt het altijd geprezen door de Spaanse autoriteiten, hoewel er privé wel vraagtekens bij worden geplaatst. “Ze voeren operaties uit, ze werken, maar het is ook niet hun levensmissie. Ze zouden veel meer kunnen doen,” zegt een anonieme politiebron.

Operaties tegen migranten en vluchtelingen in Marokko en de Westelijke Sahara hebben de uitstroom vanuit deze gebieden naar de Canarische Eilanden daadwerkelijk verminderd. Naar schatting op basis van gegevens van de Spaanse autoriteiten in oktober met ongeveer 17%. Maar de gebieden onder Marokkaanse controle blijven het belangrijkste vertrekpunt voor ongeveer 40% van degenen die aankomen. Dat cijfer is zeer vergelijkbaar met dat van Senegal, volgens politiegegevens. Marokkanen vormen ook de grootste groep die illegale routes gebruikt om Spanje binnen te komen.

Terugkeercijfers

Anderzijd laten de terugkeercijfers zien dat de ambitie om illegale immigranten die de EU binnenkomen en geen recht hebben op asiel, terug te sturen, verre van realiteit is. Volgens interne gegevens waarover El País beschikt, slaagt het ministerie van Binnenlandse Zaken er niet in om zelfs 5% van de immigranten uit Marokko, Senegal, Algerije, Guinee of Ivoorkust terug te sturen. Dat zijn de vijf landen waar de meeste mensen vandaan komen die op een onveilige manier de Spaanse grenzen proberen te bereiken. Gedwongen terugkeer, volgens deze vertrouwelijke cijfers, blijft rond de duizend personen.

Algerije heeft slechts enkele tientallen terugkeerders geaccepteerd. Dit land schortte de terugkeer van zijn burgers op als reactie op de toenadering van Spanje tot het standpunt van Marokko over de Westelijke Sahara. Senegal blijft zich verzetten tegen het accepteren van grote groepen en heeft slechts enkele tientallen van zijn burgers ontvangen. Het grootste aantal terugkeerders naar Spanje, met meer relevante cijfers, gaat naar Albanië en Latijns-Amerika, maar het ministerie van Binnenlandse Zaken verstrekt deze gegevens niet, zelfs niet na verzoeken op basis van de Wet op Transparantie.

Pijlers van migratie- en asielakkoord

Het onvermogen om terugkeer uit te voeren is niet beperkt tot Spanje. Het terugsturen van illegale immigranten is een van de pijlers van het Europese migratie- en asielakkoord dat recentelijk is gesloten. Dat staat echter op losse schroeven vanwege de hoge aantallen en de aarzeling van de landen van herkomst om hun onderdanen terug te nemen.

Volgens een overzicht van Frontex, waar El País toegang toe heeft gehad, communiceerden de lidstaten tussen januari en september 2023 333.068 bevelen tot terugkeer voor burgers van derde landen, maar slechts 72.985 daarvan werden uitgevoerd, slechts 22%.

Meerderheid asielzoekers uit Zuid-Amerika